(f. e.) : kelimelerin sonuna gelen "-ki" son ekinden ayrı olan bu edat bir ismi veya bir cümleyi arkadan gelen bir cümleye türlü ilgilerle bağlanmakta kullanıldığı gibi, bâzen birakım duyguları îzah etmeye de yarar. 1) bir ismi veya zamîri bir cümleye bağladığı vakit o cümle, ismin sıfatı durumunda olur : bir adam ki söz dinlemez… (= söz dinlemiyen bir adam) 2) bilmek, anlamak gibi bir hâlin açığa çıkışını veya görmek, işitmek gibi bir duyuşu bildiren fiillerle kurulan bir cümleyi başka bir cümleye bağladığı zaman ikincisi birincisinin faili (öznesi) veya mef’ûlü (nesnesi) hükmüne geçer : herkes bilir ki Dünyâ yuvarlaktır. (=Dünyânın yuvarlak olduğunu herkes bilir) 3) birinci cümlede fiile belirsiz bir zarf, mütemmime (tümlece) veya faile (özneye) sayı veyâ belirsizlik sıfatı geldiğinde ikinci cümle o fiili, mütemimi veyâ fâili (özneyi) vasıflandırılmış olur : öyle koşar ki arkasından kurşun yetişmez (= arkasından kurşun yetişemiyecek kadar koşar) 4) ikinci cümledeki hükmün birincideki işin yapılışı sırasında görülerek şaşıldığını belirtmeye yarar. : geldim ki kimseler yok). 5) İki eksiksiz cümleyi bağladığı vakit ikincisi birincideki hükme bir delil teşkil eder : Ahmet çalışıyor ki siz onu seviyorsunuz. 6) ikinci cümle istek * kipinde veya üçüncü şahıs emir kipinde olduğu vakit bu cümle, birinicisinin gayesini gösterir : oturdum ki biraz dinleneyim. 7) birinci cümle menfi (* olumsuz) olup, ikincisi yukarıdaki şekilde bulunursa, bu sonuncusu olamıyacak bir netice bildirir : sakalım yok ki sözüm dinlensin. 8) soru cümlelerini “bilmem” fiiline bağlıyarak tereddüz veya çâresizlik anlatmıya yarar : bilmem ki öyle şey olur mu? 9) şikayet veyâ kınama gibi duygular anlatmak için bir cümlenin sonuna getirilir : o beni sevmez ki 10) “o kadar, öyle bir” gibi belirsiz zarflarla yapılan ifadelerin sonua getirildiği zaman fiile çokluk manasını veriri : o kadar eğlendik ki. 11) aynı belirsiz zarflar sıfat gibi kullanıldığı vakit beğenme veya şaşma duygusu anlatır : bana öyle bir kitap verdi ki. 12) bir soru cümlesinin sonua getirildiği vakit tereddüt veya endişe anlatır : acaba gelmez mi ki 13) bâzı kelimelerin sonuna, en çok, bir ek gibi eklenerek birtakım zarflar, yani edatlar meydana getirir : “belki, çünki, halbuki, mâdem ki, oysaki, öyle ki, sanki, şöyle ki” gibi.

hr. 1. [Fârisi’ye taklîden kullanılıp, asıl Türkçesi “kim”dir] masdariyyet manasını ifâde edip Arabîde “ان in”i (müşeddede-i meftûha) gibi bir cümleyi diğer bir fiilin mef‘ûlü vesâiresi hükmüne kor: bana dedi ki yarın gelecektir. = yarın geleceğini söyledi. kendisine tenbih ettim ki kimseye söylemesin = kimseye söylememesini tenbih ettim. 2. Gâye ve netice beyân edip, mâ-ba‘dinin, mâ-kabline merbût ve müteallik olduğunu gösterir. tâ ki, hattâ: elimi bırak ki yazı yazayım. kapıdan çekil ki geçeyim. sermâyesi yok ki ticâret etsin. 3. Sebebiyet beyân eder. Zîrâ, çünki: aldanma ki şâir sözü elbette yalandır. [bu mana ile isti‘mâli eskimiştir.] 4. Tefsîr beyân edip, mâkablini mâ-ba‘diyle şerh izâh eder ve ism-i mevsûl mefhûmuna takarrub eder: vaktâ ki Devlet-i Osmâniyye teessüs etti. Bir vakitte ki, ben canımla uğraşıyordum, kendisine hürmet etmedim diye gücenmiş. – tevkît beyân edip fiilin sîga-i iltizâmiyyesiyle kullanılan: “insan ki aşka dûçâr ola (aşka dûçâr olunca) akıl ve re’y elinden gider” gibi tabîrler pek acemâne ve Türkmenler’in Fârisî’ye tâbi şîvesine mahsus olup, el-yevm metrûktur. [âtîdeki ism-i mevsulden ve (کی) ki edâtından tefrîki elzemdir] || çün, bel, kâş, mâdâm edatlarıyla birleşerek mürekkep edatlar teşkil eder: çünki, belki, kâşki, mâdâm ki, gibi. mürekkeplerine ba:

hr. 1. [Fârisi’ye taklîden kullanılıp, asıl Türkçesi “kim”dir] masdariyyet manasını ifâde edip Arabîde “ان in”i (müşeddede-i meftûha) gibi bir cümleyi diğer bir fiilin mef‘ûlü vesâiresi hükmüne kor: bana dedi ki yarın gelecektir. = yarın geleceğini söyledi. kendisine tenbih ettim ki kimseye söylemesin = kimseye söylememesini tenbih ettim. 2. Gâye ve netice beyân edip, mâ-ba‘dinin, mâ-kabline merbût ve müteallik olduğunu gösterir. tâ ki, hattâ: elimi bırak ki yazı yazayım. kapıdan çekil ki geçeyim. sermâyesi yok ki ticâret etsin. 3. Sebebiyet beyân eder. Zîrâ, çünki: aldanma ki şâir sözü elbette yalandır. [bu mana ile isti‘mâli eskimiştir.] 4. Tefsîr beyân edip, mâkablini mâ-ba‘diyle şerh izâh eder ve ism-i mevsûl mefhûmuna takarrub eder: vaktâ ki Devlet-i Osmâniyye teessüs etti. Bir vakitte ki, ben canımla uğraşıyordum, kendisine hürmet etmedim diye gücenmiş. – tevkît beyân edip fiilin sîga-i iltizâmiyyesiyle kullanılan: “insan ki aşka dûçâr ola (aşka dûçâr olunca) akıl ve re’y elinden gider” gibi tabîrler pek acemâne ve Türkmenler’in Fârisî’ye tâbi şîvesine mahsus olup, el-yevm metrûktur. [âtîdeki ism-i mevsulden ve (کی) ki edâtından tefrîki elzemdir] || çün, bel, kâş, mâdâm edatlarıyla birleşerek mürekkep edatlar teşkil eder: çünki, belki, kâşki, mâdâm ki, gibi. mürekkeplerine ba:

hr. 1. [Fârisi’ye taklîden kullanılıp, asıl Türkçesi “kim”dir] masdariyyet manasını ifâde edip Arabîde “ان in”i (müşeddede-i meftûha) gibi bir cümleyi diğer bir fiilin mef‘ûlü vesâiresi hükmüne kor: bana dedi ki yarın gelecektir. = yarın geleceğini söyledi. kendisine tenbih ettim ki kimseye söylemesin = kimseye söylememesini tenbih ettim. 2. Gâye ve netice beyân edip, mâ-ba‘dinin, mâ-kabline merbût ve müteallik olduğunu gösterir. tâ ki, hattâ: elimi bırak ki yazı yazayım. kapıdan çekil ki geçeyim. sermâyesi yok ki ticâret etsin. 3. Sebebiyet beyân eder. Zîrâ, çünki: aldanma ki şâir sözü elbette yalandır. [bu mana ile isti‘mâli eskimiştir.] 4. Tefsîr beyân edip, mâkablini mâ-ba‘diyle şerh izâh eder ve ism-i mevsûl mefhûmuna takarrub eder: vaktâ ki Devlet-i Osmâniyye teessüs etti. Bir vakitte ki, ben canımla uğraşıyordum, kendisine hürmet etmedim diye gücenmiş. – tevkît beyân edip fiilin sîga-i iltizâmiyyesiyle kullanılan: “insan ki aşka dûçâr ola (aşka dûçâr olunca) akıl ve re’y elinden gider” gibi tabîrler pek acemâne ve Türkmenler’in Fârisî’ye tâbi şîvesine mahsus olup, el-yevm metrûktur. [âtîdeki ism-i mevsulden ve (کی) ki edâtından tefrîki elzemdir] || çün, bel, kâş, mâdâm edatlarıyla birleşerek mürekkep edatlar teşkil eder: çünki, belki, kâşki, mâdâm ki, gibi. mürekkeplerine ba:

hr. 1. [Fârisi’ye taklîden kullanılıp, asıl Türkçesi “kim”dir] masdariyyet manasını ifâde edip Arabîde “ان in”i (müşeddede-i meftûha) gibi bir cümleyi diğer bir fiilin mef‘ûlü vesâiresi hükmüne kor: bana dedi ki yarın gelecektir. = yarın geleceğini söyledi. kendisine tenbih ettim ki kimseye söylemesin = kimseye söylememesini tenbih ettim. 2. Gâye ve netice beyân edip, mâ-ba‘dinin, mâ-kabline merbût ve müteallik olduğunu gösterir. tâ ki, hattâ: elimi bırak ki yazı yazayım. kapıdan çekil ki geçeyim. sermâyesi yok ki ticâret etsin. 3. Sebebiyet beyân eder. Zîrâ, çünki: aldanma ki şâir sözü elbette yalandır. [bu mana ile isti‘mâli eskimiştir.] 4. Tefsîr beyân edip, mâkablini mâ-ba‘diyle şerh izâh eder ve ism-i mevsûl mefhûmuna takarrub eder: vaktâ ki Devlet-i Osmâniyye teessüs etti. Bir vakitte ki, ben canımla uğraşıyordum, kendisine hürmet etmedim diye gücenmiş. – tevkît beyân edip fiilin sîga-i iltizâmiyyesiyle kullanılan: “insan ki aşka dûçâr ola (aşka dûçâr olunca) akıl ve re’y elinden gider” gibi tabîrler pek acemâne ve Türkmenler’in Fârisî’ye tâbi şîvesine mahsus olup, el-yevm metrûktur. [âtîdeki ism-i mevsulden ve (کی) ki edâtından tefrîki elzemdir] || çün, bel, kâş, mâdâm edatlarıyla birleşerek mürekkep edatlar teşkil eder: çünki, belki, kâşki, mâdâm ki, gibi. mürekkeplerine ba:

vulg. k, suff. pers. or poss. pron., 2d pers. sing. fem. Thee, thy.

relat. pron. Who, which, that. (This word is never used in correct Turkish, though employed in translated Persian and Arabic sentences; much used also by foreigners; as, او ادم كە گلدی o adam ki geldi, for گلن ادم gelen adam, the man who came. او ادم كە بن انی گوردم o adam ki ben onu gördüm, for گوردیگم ادم gördüğüm adam, The man whom I saw, etc.

relative pronominal suffix. 1. (following a nominative, a genitive or a possesive pron.) That belonging (to…). 2. (following a locative) That which is, was, (in, at, with…).

قِ [ki] (kâf’ın kesr üzere binâsıyla) Emrdir, sakla ma’nâsına; yukâlu: “قِ عَلَى ظَلْعِكَ”Ya’nî “Nefsin sakla, ona tahammül etmediği nesneyi tahmîl etme.”Nitekim “اِرْقَ عَلَى ظَلْعِكَ” derler ma’nâ-yı mezbûr üzere.