iz. ar. 1. Değer, kıymet-i zâtiyye, miktar: herkesin kadrini anlamalı; erbâb-ı hünerin kadri büyüktür. 2. İtibâr, haysiyyet: kendi kadr ü itibârını muhâfaza etmek. 3. Rütbe, pâye: عالى قدر âli-kadr = rütbe ve pâyesi refî’. 4. Miktar, kemiyyet, derece: alâ kadri’l-imkân: imkan derecesinde, mümkün olduğu kadar; karınca kaderince = karınca miktarına göre.

اَلْقَدْرُ [el-kadr] (بَدْرٌ [bedr] vezninde) Bu dahi mikdâr ve meblag ma’nâsınadır. Ve tâb u tâkat ma’nâsınadır. Bunun da cem’i أَقْدَارٌ [akdâr]dır. Ve قَدْرٌ [kadr] ve قَدَرٌ [kader] (fethateynle) تَقْدِيرٌ [takdîr] ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ اللهُ ذَلِكَ عَلَيْهِ قَدْرًا وَقَدَرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ وَالثَّانِي بِمَعْنَى قَدَّرَهُ Ve taksîm-i rızk eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ الرِّزْقَ إِذَا قَسَّمَهُ Ve قَدْرٌ [kadr] Gınâ ve yesâr ma’nâsına isti’mâl olunur; yukâlu: فُلاَنٌ ذُو قَدْرٍ أَيْ ذُو غِنًى وَيَسَارٍ Ve zor ve kuvvet ma’nâsınadır; yukâlu: مَا بِهِ قَدْرٌ أَيْ قُوَّةٌ Ve bir nesneye güç yetmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ عَلَى الشَّيْءِ قَدْرًا مِنَ الْبَابَيْنِ الْمَزْبُورَيْنِ إِذَا اقْتَدَرَ عَلَيْهِ Ve sıkıştırmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ عَلَيْهِ إِذَا ضَيَّقَ عَلَيْهِ Ve pişirmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ اللَّحْمَ إِذَا طَبَخَهُ Ve ta’zîm eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَهُ إِذَا عَظَّمَهُ ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿وَمَا قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ﴾ أَيْ مَا عَظَّمُوهُ حَقَّ تَعْظِيمِهِ Ve tedbîr-i husûs eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ الْأَمْرَ قَدْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا دَبَّرَهُ Ve bir nesneyi bir nesneye kıyâs eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَهُ بِهِ إِذَا قَاسَهُ بِهِ Ve قَدْرٌ [kadr] Ne büyük ve ne küçük olup orta ve mu’tedil olan pâlâna ve eyere ıtlâk olunur; yukâlu: هَذَا رَحْلٌ قَدْرٌ وَسَرْجٌ قَدْرٌ أَيْ وَسَطٌ Ve omuzun başına denir; yukâlu: ضَرَبَ عَلَى قَدْرِهِ أَيْ رَأْسَ كَتِفِهِ

s. (pl. اقدار) 1. (vulg. kadar) Quantity; number; dimension; degree. 2. Power, strength, force. 3. Ability. 4. Means. 5. Worth. 6. Grade, rank, dignity.

vn. & s. 1. A being able; ability. 2. A measuring; a comparing. 3. An apportioning, assigning; a predestinating. 4. A sustaining and giving whatever is preordained. 5. A managing, directing. 6. An exalting, glorifying.

اَلْقَدْرُ [el-kadr] (kâf’ın fethi ve dâl’ın sükûnuyla) Bir nesnenin meblagına derler. Ve قَدْرٌ [kadr] تَقْدِيرٌ [takdîr] ma’nâsına da gelir; yukâlu: قَدَرْتُ الشَّيْءَ أَقْدِرُهُ وَأَقْدُرُهُ قَدْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي وَالْأَوَّلِ أَيْ قَدَّرْتُهُ Ve ikmâl ma’nâsına da gelir. Ve fi’l-hadîsi: “إِذَا غُمَّ عَلَيْكُمُ الْهِلَالُ فَاقْدُرُوا لَهُ” أَيْ أَتِمُّوا ثَلَاثِينَ Ve قَدْرٌ [kadr] Bir nesneyi tazyîk üzere etmeğe derler; yukâlu: قَدَرَ عَلَى عِيَالِهِ مِثْلُ قَتَرَ وَقُدِرَ عَلَى الْإِنْسَانِ رِزْقُهُ قَدْرًا مِثْلُ قُتِرَ Ve Hak ta’âlânın قَدْرٌ [kadr]i ve قَدَرٌ [kader]i dâl’ın sükûnuyla ve fethiyle 'azameti ma’nâsınadır. Ve bu aslında masdardır. Kâlallâhu ta’âlâ: ﴿وَمَا قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ﴾ (الأنعام 91، الحج 74، الزمر 67) أَيْ مَا عَظَّمُوهُ حَقَّ تَعْظِيمِهِ Ve قَدْرٌ [kadr] ile قَدَرٌ [kader] Hak ta’âlânın takdîr ettiği kazaya dahi derler.