iz. ar. cm: aktâb. 1. Dönen bir küre veya tekerleğin merkezinden geçen şiş veya kazık ki onun üzerine devr olunur. n. 2. Kürre-i arzın hatt-ı istivâdan en uzak olan iki ucundan beheri ki, bu kürrenin döndüğü mihver-i mevhûmun geçtiği noktalardır: قطب شمالى kutb-ı şimâlî (kuzey kutbu), قطب جنوبى kutb-ı cenûbî (güney kutbu), قطبين kutbeyn = bu iki kutup, kutb-ı hakîkî; قطب مقناطيسى kutb-ı mıknatısî = pusula ibrelerinin müteveccih oldukları nokta ki, kutb-i hakîkîden yirmi üç dereceye kadar tahallüf edip, bu tahallüf de mevkiye göre değişir. 3. ht. Kutb-ı şimâlî hizâsında ve Dübb-i Asgar’ın ucunda bulunan necm-i sâbit ki gayr-i müteharrik görünür, demirkazık. 4. mc. Bir cemâat ve tâifenin maddî veya mânevî reîs ve muktedâsı ve her devirde bir tek olarak bulunduğuna itikâd olunan veliyyu’llâh: kutbü’l-ârifîn; o zât zamanının kutbu idi.

اَلْقَطَبُ [el-katab] (fethateynle) Bir kimse mekîl ve mevzûnâta dâ’ir bir nesne iştirâ eyledikte ibtidâ-yı emrde bir mikdârını keyl ile yâhûd vezn ile alıp bakiyyesini keyl ve vezn eylemeksizin makbûda kıyâs ve i’tibâr ile ber-vech-i tahmîn götürü almak ma’nâsınadır ki bundan nehy-i şer’i vârid olmuştur; yukâlu: أَخَذَهُ قَطَبًا وَهُوَ أَنْ يَأْخُذَ الشَّيْءَ ثُمَّ يَأْخُذَ مَا بَقِيَ عَلَى حَسَبِ ذَلِكَ جُزَافًا بِغَيْرِ وَزْنٍ يُعْتَبَرُ فِيهِ بِاْلأَوَّلِ

اَلْقَطْبُ [el-katb] (ضَرْبٌ [darb] vezninde) ve اَلْقُطُوبُ [el-kutûb] (قُعُودٌ [ku’ûd] vezninde) Çîn-i çebîn göstermek ma’nâsınadır ki kaşlarını çatıp gözlerinin aralığını buruşturup yüzünü gözünü eğmekten 'ibârettir; yukâlu: قَطَبَ الرَّجُلُ قَطْبًا وَقُطُوبًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا زَوَى مَا بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَكَلَحَ Ve kesmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ الشَّيْءَ إِذَا قَطَعَهُ Ve biriktirmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ الشَّيْءَ إِذَا جَمَعَهُ Ve şerbet ve şarâba su katmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ الشَّرَابَ إِذَا مَزَجَهُ يَعْنِي بِالْمَاءِ Ve bir kimseyi darıltmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ فُلاَنًا إِذَا أَغْضَبَهُ Ve doldurmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ اْلإِنَاءَ إِذَا مَلَأَهُ Ve çuvalın kulplarını birbirine geçirdikten sonra iki tarafını büküp kavuşturmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ الْجُوَالِقَ إِذَا أَدْخَلَ عُرْوَتَيْهِ فِي اْلأُخْرَى ثُمَّ ثَنَى وَجَمَعَ بَيْنَهُمَا Ve birikmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَطَبَ الْقَوْمُ إِذَا اجْتَمَعُوا

vulg. kutup, s. (dual قطبان obl. قطبین, pl. اقطاب قطوب، قطبە،) 1. The axle of a millstone. 2. The pole of a sphere. 3. A chief, a centre of influence. 4. The chief of God’s saints upon earth. 5. The pole-star.

s. pl. of قطبە kutbe.

اَلْقَطْبُ [el-katb] Çarh ağacı ki değirmen onun üzerinde döner; kâf’ın zammı ve fethiyle ve kesriyle lügattır. Ve قُطْبٌ [kutb] (kâf’ın zammıyla) Şol yıldızdır ki Cedy’le Ferkadân beyninde olur. Ve felek onun üzerinde döner. Ve قُطْبٌ [kutb] Bir kavmin ulusuna derler ki onların umûru onun üzerine devr eder; yukâlu: صَاحِبُ الْجَيْشِ قُطْبُ رَحَى الْحَرْبِ Ya’nî “Serdâr-ı 'asker değirmen kutbu gibidir” ki umûr-ı 'asker onun üzerine devr eder.

اَلْقَطْبُ [el-katb] (kâf’ın fethi ve tâ’nın sükûnuyla) ve اَلْإِقْطَابُ [el-iktâb] (hemzenin kesriyle) Şarâbı karıştırmak; yukâlu: قَطَبَ الشَّرَابَ مِنَ الْبَابِ الثَّانِي وَأَقْطَبَهُ أَيْ مَزَجَهُ Ve قَطْبٌ [katb] Çuvalın kulpun birbirine geçirmeğe de derler, eger iki cânibinden olursa قَطْبٌ [katb] ve eger bir cânibinden olursa سَلْقٌ [selk] derler. Ve قُطْبٌ [kutb] Alnı devşirmek ki hışım zamânında ederler; yukâlu: قَطَبَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ أَيْ جَمَعَ

اَلْقَطْبُ [el-katb] Çarh ağacı ki değirmen onun üzerinde döner; kâf’ın zammı ve fethiyle ve kesriyle lügattır. Ve قُطْبٌ [kutb] (kâf’ın zammıyla) Şol yıldızdır ki Cedy’le Ferkadân beyninde olur. Ve felek onun üzerinde döner. Ve قُطْبٌ [kutb] Bir kavmin ulusuna derler ki onların umûru onun üzerine devr eder; yukâlu: صَاحِبُ الْجَيْشِ قُطْبُ رَحَى الْحَرْبِ Ya’nî “Serdâr-ı 'asker değirmen kutbu gibidir” ki umûr-ı 'asker onun üzerine devr eder.