اَلْقِدْرُ [el-kidr] (kâf’ın kesriyle) Ma’lûmdur ki çömleğe ve tencereye denir. Ve bu mü’ennestir, 'alâ-kavlin müzekker ve mü’ennes olur. Cem’i قُدُورٌ [kudûr]dur.

s. (pl. اقدار) 1. (vulg. kadar) Quantity; number; dimension; degree. 2. Power, strength, force. 3. Ability. 4. Means. 5. Worth. 6. Grade, rank, dignity.

iz. ar. Kâffe-i mahlûkâtın ilm-i ezelî-i İlâhî’de müsbet olan cereyân-ı ahvâli sûreti: kader tağyîr olunmaz; kaderde var ise olacak; kaderim böyle imiş; kader-i İlâhî; kader-i ezelî.

اَلْقَدْرُ [el-kadr] (بَدْرٌ [bedr] vezninde) Bu dahi mikdâr ve meblag ma’nâsınadır. Ve tâb u tâkat ma’nâsınadır. Bunun da cem’i أَقْدَارٌ [akdâr]dır. Ve قَدْرٌ [kadr] ve قَدَرٌ [kader] (fethateynle) تَقْدِيرٌ [takdîr] ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ اللهُ ذَلِكَ عَلَيْهِ قَدْرًا وَقَدَرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ وَالثَّانِي بِمَعْنَى قَدَّرَهُ Ve taksîm-i rızk eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ الرِّزْقَ إِذَا قَسَّمَهُ Ve قَدْرٌ [kadr] Gınâ ve yesâr ma’nâsına isti’mâl olunur; yukâlu: فُلاَنٌ ذُو قَدْرٍ أَيْ ذُو غِنًى وَيَسَارٍ Ve zor ve kuvvet ma’nâsınadır; yukâlu: مَا بِهِ قَدْرٌ أَيْ قُوَّةٌ Ve bir nesneye güç yetmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ عَلَى الشَّيْءِ قَدْرًا مِنَ الْبَابَيْنِ الْمَزْبُورَيْنِ إِذَا اقْتَدَرَ عَلَيْهِ Ve sıkıştırmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ عَلَيْهِ إِذَا ضَيَّقَ عَلَيْهِ Ve pişirmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ اللَّحْمَ إِذَا طَبَخَهُ Ve ta’zîm eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَهُ إِذَا عَظَّمَهُ ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿وَمَا قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ﴾ أَيْ مَا عَظَّمُوهُ حَقَّ تَعْظِيمِهِ Ve tedbîr-i husûs eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَ الْأَمْرَ قَدْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا دَبَّرَهُ Ve bir nesneyi bir nesneye kıyâs eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَدَرَهُ بِهِ إِذَا قَاسَهُ بِهِ Ve قَدْرٌ [kadr] Ne büyük ve ne küçük olup orta ve mu’tedil olan pâlâna ve eyere ıtlâk olunur; yukâlu: هَذَا رَحْلٌ قَدْرٌ وَسَرْجٌ قَدْرٌ أَيْ وَسَطٌ Ve omuzun başına denir; yukâlu: ضَرَبَ عَلَى قَدْرِهِ أَيْ رَأْسَ كَتِفِهِ

iz. ar. 1. Değer, kıymet-i zâtiyye, miktar: herkesin kadrini anlamalı; erbâb-ı hünerin kadri büyüktür. 2. İtibâr, haysiyyet: kendi kadr ü itibârını muhâfaza etmek. 3. Rütbe, pâye: عالى قدر âli-kadr = rütbe ve pâyesi refî’. 4. Miktar, kemiyyet, derece: alâ kadri’l-imkân: imkan derecesinde, mümkün olduğu kadar; karınca kaderince = karınca miktarına göre.

d. [ar. miktar demek olan kadr’dan] 1. Miktar ve kemiyyet beyân eder: istediği kadar = istediği miktar ve derecede, yiyecek kadar yemek, oturacak kadar yer. 2. Takrîb ve tahmin beyân eder: onlar yirmi kadar idiler; bin kadar herek lâzım. 3. İntihâ beyân eder: sabaha kadar = sabaha dek. Ne vakte kadar = ne vakte dek? Bir iki seneye kadar.

(a. i. c. : kudûr) : çömlek.

(a. i. c. : akdâr) : 1) inanılması Islâmî îman esaslarından olmak üzere insanların başına gelecek her türlü işlere dâir Allah’ın ezelî hüküm ve takdîri. (bkz. : kaza).

(a. e.) : 1) miktarında, ölçüsünde, derecesinde. 2) …dek, …değin. 3) denli. 4) gibi.

اَلْقَدَرُ [el-kader] (fethateynle) Kazâ’ ve hükm ma’nâsınadır ki Hak ta’âlânın hâzır eylediği zuhûrâtta hükm ve kazâsıdır ki ta’rîf-i ıstılâhîsi ezelden ebede dek cârî olan ahvâl ve şü’ûnâtın sûret-i vukû’u üzere a’yân-ı mevcûdâtta ‘âdetullâh üzere vukû’a gelen hükm-i küllî-i ilâhîdir. Şârih der ki قَدَرٌ [kader] fi’l-asl masdardır. Ve ba’zılar قَدَرٌ [kader] ile قَضَاءٌ [kadâ’] beynini fark eylediler. Ya’nî قَدَرٌ [kader] Bârî ta’âlâ umûru kable’l-îkâ’ takdîr ve قَضَاءٌ [kadâ’] o takdîri infâz ile 'ademden fi’l haddine ihrâc eylemekten 'ibârettir ve bu sahîhtir, ke-mâ câ’e fi’l-hadîs: hأَنَّ النَّبِيَّ عَلَيْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ مَرَّ بِكَهْفٍ مَائِلٍ لِلسُّقُوطِ فَأَسْرَعَ الْمَشْيَ حَتَّى جَاوَزَهُ فَقِيلَ لَهُ أَتَفِرُّ مِنْ قَضَاءِ اللهِ يَا رَسُولَ اللهِ فَقَالَ أَفِرُّ مِنْ قَضَائِهِ إِلَى قَدَرِهِh Ve قَدَرٌ [kader] Bir nesnenin meblag ve endâzesine denir, مِقْدَارٌ [mikdâr] gibi; bunda kâf’ın zammıyla da zebân-zeddir; yukâlu: هُمْ قَدَرُ مِائَةٍ وَقُدْرُهَا أَيْ مَبْلَغًا Ve tâb u tâkat ma’nâsınadır; yukâlu: مَا لَهُ قَدَرٌ أَيْ طَاقَةٌ Cem’i أَقْدَارٌ [akdâr] gelir. Ve قَدَرٌ [kader] masdar olur, تَقْدِيرٌ [takdîr] ma’nâsına, ke-mâ se-yuzkeru. Ve bir nesneye güç yetip kâdir olmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَدِرَ عَلَى الشَّيْءِ قَدَرًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا اقْتَدَرَ Ve bir adamın boynu kısa olmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَدِرَ الرَّجُلُ إِذَا قَصُرَ عُنُقُهُ