عَرَادٌ ['arâd] (سَحَابٌ [sehâb] vezninde) Bir nebât adıdır. Ve sulb ve galîz olan nebâta denir.

اَلْعِرَاضُ [el-'irâd] ('ayn’ın kesriyle) Bu dahi hadîs ve kelâmın mu’zam mahalline denir; yukâlu: عِرَاضُ الْحَدِيثِ أَيْ مُعْظَمُهُ Ve şol damgaya yâhûd dâg ile bastıkları çizgiye denir ki devenin uyluğuna arkuru basarlar; yukâlu: عَرَضَ بَعِيرَهُ عِرَاضًا وَهُوَ سِمَةٌ أَوْ خَطٌّ فِي فَخِذِ الْبَعِيرِ عَرْضًا Ve şol demir dağlağıya denir ki onunla devenin tabanlarına dâg ve damga basarlar; tâ ki toprakta izi bilinmek için. Ve عِرَاضٌ [‘irâd] Nâhiye ma’nâsınadır; yukâlu: تَعَرَّضَ إِلَى عِرَاضٍ أَيْ نَاحِيَةٍ Ve bir nesnenin bir yanına denir, شِقُّ الشَّيْءِ [şikku’ş-şey’] ma’nâsına. Cem’i عُرْضٌ ['urd] gelir 'ayn’ın zammıyla. Ve عِرَاضٌ ['irâd] مُفَاعَلَةٌ [mufâ’alet] bâbından masdar olur, مُعَارَضَةٌ [mu’âradat] ma’nâsına. Bu münâsebetle buğur deve nâkaya 'arz için yedilip götürülmekte isti’mâl olundu, tâ ki nâkaya iştihâsı olur ise aşa; yukâlu: ضَرَبَ الْفَحْلُ النَّاقَةَ ضِرَابًا وَذَلِكَ أَنْ يُقَادَ إِلَيْهَا وَعُرِضَ عَلَيْهَا لِيَضْرِبَهَا إِنْ إِشْتَهَاهَا ve yukâlu: بَعِيرٌ ذُو عِرَاضٍ إِذَا كَانَ يُعَارِضُ الشَّجَرَ ذَا الشَّوْكِ بِفِيهِ Ya’nî “ağzıyla dikenli ağaçlara arkurudan sokulur oldukta.” Ve yukâlu: جَاءَتْ فُلاَنَةٌ بِوَلَدٍ عَنْ عِرَاضٍ وَمُعَارَضَةٍ وَهِيَ أَنْ يُعَارِضَ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ فَيَأْتِيَهَا حَرَامًا

iz. ar. cm: a‘râz. 1. Zâtî ve fıtrî olmayıp, eğreti ve kâbil-i infikâk olan hal ve sıfat, ârız olan hal: sıhhat ve maraz insan için bir arazdır, a‘râzdan ma‘dûddur. 2. mn. Bi-nefsihi kâim olmayıp kıyâmı cevhere muhtaç olan: elvân arazdır. 3. hk. Nükûd ve hayvanâttan ve mekîlât ve mevzûnâttan başka olan metâ‘ ve kumaş gibi şey. cm: urûz.

iz. ar. Namus, iffet, ismet, perde: اهل عرض ehl-i ırz = namuslu, afîf; ırza geçmek = fiil-i şen‘î icrâ etmek; ırzına dokunmak = namusuna tecâvüz ve taaddî etmek; هتك عرض ایتمك hetk-i ırz etmek = perde-i namusunu şakk etmek.

iz. ar. 1. Bir büyük zâtın önüne koma, takdîm, ref‘, ibrâz, sunma: bir arzuhâl yazıp makâm-ı âidîne arz etmeli. 2. Büyük bir zâta ifâde etme, anlatma: vuku-ı hâli size arz edeyim. Hâlimi kendisine defâatle şifâhen ve tahrîren arz ettim. 3. Bir iş hakkındaki evrâk-ı resmiyenin atebe-i seniyye-i hazret-i pâdişâhîye takdîmi: işim arza gitti, arzdadır, arzdan çıktı.

(a. i. c. : a’râz) : 1) şan veşeref, namus, iffet. Ehl-i ırz : namuslu kimseler. 2) perde. Hetk-ı ırz : namus perdesini yırtma

(a. i.) : bir büyüğe sunma, gösterme, bildirme, önüne koyma, (bkz. : arza).

(a. i. c. : a’râz) : 1) işaret, alâmet. 2) tesadüf. 3) kaza, felâket. 4) fels. kendi kendine vücut bulamayıp başka bir cevherle meydana gelen hal ve keyfiyet.

(a. i.) : 1) en, genişlik. 2) astr. *enlem.

iz. ar. 1. Bir büyük zâtın önüne koma, takdîm, ref‘, ibrâz, sunma: bir arzuhâl yazıp makâm-ı âidîne arz etmeli. 2. Büyük bir zâta ifâde etme, anlatma: vuku-ı hâli size arz edeyim. Hâlimi kendisine defâatle şifâhen ve tahrîren arz ettim. 3. Bir iş hakkındaki evrâk-ı resmiyenin atebe-i seniyye-i hazret-i pâdişâhîye takdîmi: işim arza gitti, arzdadır, arzdan çıktı.