(a. i.) : doğruluk, (bkz. : adalet, dâd).

iz. ar. 1. İhkâk-ı hakk, bî-tarafâne hüküm, hakkâniyyet, adâlet, dâd: dünya adl ile kâimdir; adl-i pâdişâhî; adl-i ilâhî. 2. Müsâvât, tesâvî, seviyy-i muâmele: müteaddid ezvâcı olan adamın, bunlar miyânında adle riâyet etmesi şarttır. 3. hk. Râhin ile mürtehinin rehni tevdî‘ ettikleri kimse.

اَلْعَدَلُ [el-'adel] (fethateynle) Yükün iki denginin berâberliğine ve berâberleşmesine denir; yukâlu: لَيْسَ فِي الْحِمْلِ عَدَلٌ أَيْ تَسْوِيَةٌ فِي عِدْلَيْهِ

اَلْعَضْلُ [el-'adl] (فَضْلٌ [fadl] vezninde) Bir adamı sıkıştırıp tazyîk eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَضَلَ عَلَيْهِ عَضْلًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا ضَيَّقَ Ve bir adamın işi pek düşvâr ve şedîd olmak ma’nâsınadır, gûyâ ki kendisini tazyîk eder; yukâlu: عَضَلَ بِهِ الْأَمْرُ إِذَا اشْتَدَّ Ve عَضْلٌ ['adl] ve عِضْلٌ ['idl] ve عِضْلَانٌ ['idlân] (‘ayn’ların kesriyle) Bir kimse bir hatunu ere varmaktan zulmen men’ eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَضَلَ الْمَرْأَةَ عَضْلًا وَعِضْلًا وَعِضْلَانًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي وَالرَّابِعِ إِذَا مَنَعَهَا الزَّوْجَ ظُلْمًا

اَلْعِضْلُ [el-'idl] ('ayn’ın kesriyle) Dâhiye olan adama denir. Ve pek çirkîn şey’e denir.

s. (pl. اعدال عدول،) 1. A half-load, pack, bale. 2. A counter-poise. 3. An equivalent. 4. A like, a match.

اَلْعُدُولُ [el-'udûl] (zammeteynle) Cem’i; yukâlu: قَوْمٌ عَدْلٌ وَعُدُولٌ Ve عَدْلٌ ['adl] Misl ma’nâsına da gelir, nitekim gelir inşâallâhu ta’âlâ. Ve عُدُولٌ [‘udûl] Yoldan sapmağa dahi derler; yukâlu: عَدَلَ عَنِ الطَّرِيقِ إِذَا حَارَ Ve erkek dişi ile cem’ olmağı terk etmeğe dahi derler; yukâlu: عَدَلَ الْفَحْلُ عَنِ الْإِبِلِ إِذَا تَرَكَ الضِّرَابَ Ve عَدْلٌ ['adl] İki kimsenin beynin berâber kılmağa dahi derler; yukâlu: عَدَلْتُ فُلَانًا بِفُلَانٍ إِذَا سَوَّيْتَ بَيْنَهُمَا Ve عَدْلٌ ['adl] Fidye ma’nâsına dahi gelir; minhu kavluhu: لَا يُقْبَلُ مِنْهَا صَرْفٌ وَلَا عَدْلٌ فَالصَّرْفُ التَّوْبَةُ وَالْعَدْلُ اَلْفِدْيَةُ Ve minhu kavluhu ta’âlâ ﴿وَإِنْ تَعْدِلْ كُلَّ عَدْلٍ﴾ (الأنعام، 70) أَيْ تَفْدِ كُلَّ فِدَاءٍ Ve kavluhu ﴿أَوْ عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا﴾ (المائدة، 95) اَيْ فِدَاءُ ذَلِكَ Ve ammâ 'Arabların وُضِعَ فُلَانٌ عَلَى يَدَيْ عَدْلٍ dedikleri İbnu’s-Sikkît eyitti: عَدْلٌ ['adl] bu kelâmda 'Adl b. Cez’dir, Sa’du’l-‘Aşîre kabîlesinden ki mezbûr Tubba’’ın subaşısı idi ki Tubba’ bir kimseyi katl murâd edinse mezbûra verirdi. Pes halk mahbûs-ı mezbûrdan ye’s etmek mahallinde وُضِعَ فُلَانٌ عَلَى يَدَيْ عَدْلٍ derlerdi. Binâ’en’alâ-zâlik bu kelâm beynlerinde mesel olup her ye’s olunan nesnede darb olunur oldu.

اَلْعَدْلُ [el-'adl] (‘ayn’ın fethi ve dâl’ın sükûnuyla) Bir nesneyi mahalline vaz’ etmek ki ظُلْمٌ [zulm]ün mukâbilidir; yukâlu: عَدَلَ عَلَيْهِ فِي الْقَضِيَّةِ مِنَ الْبَابِ الثَّانِي Ve عَدْلٌ ['adl] عَادِلٌ ['âdil] ma’nâsına dahi gelir; yukâlu: رَجُلٌ عَدْلٌ أَيْ رَضِيٌّ وَمُقْنِعٌ فِي الشَّهَادَةِ Ve bu aslında masdardır.

اَلْعِدْلُ [el-'idl] ('ayn’ın kesri ve dâl’ın sükûnuyla) Misl ma’nâsınadır, Ahfeş rivâyeti üzere. Ve عَدْلٌ ['adl] ('ayn’ın fethiyle) Kezâlik misl ma’nâsınadır. عَدَلْتُ بِهَذَا عَدْلًا حَسَنًا kavlinden me’hûzdur. Aslında masdardır,ba’dehu misl için ism kılındı. عَدْلٌ [‘adl] metâ’ ma’nâsından fark olsun diye, nitekim إِمْرَأَةٌ رَزَانٌ derler, râ’nın fethiyle ehl-i vakâr ma’nâsına. Ve عَجُزٌ رَزِينٌ derler sakîl ma’nâsına, mâ-beynlerin farktan ötürü. Ve Ferrâ eyitti: عَدْلٌ ['adl] bir nesneye mu’âdil olandır, hilâf-ı cinsinden ve عِدْلٌ ['idl] kesrle misl ma’nâsınadır; tekûlu: عِنْدِي عِدْلُ غُلَامِكَ وَعِدْلُ شَاتِكَ إِذَا كَانَ غُلَامًا يَعْدِلُ غُلَامًا وَشَاةً تَعْدِلُ شَاةً Ve kaçan hilâf-ı cinsten kıymetin dilesen 'ayn’ı meftûh kılarsın. Ve gâh olur ba’zı 'Arab meksûr kılarlar, gûyâ ki galat ederler.