اَلْعُبْرُ [el-'ubr] ('ayn’ın zammıyla) Hüzn ve endûhtan nâşî gözün kızgınlığına denir ki ağlamak mukaddimesi olan hâlettir; fethateynle de lügattir; yukâlu: أَرَاهُ عُبْرَ عَيْنِهِ وَعَبَرَ عَيْنِهِ أَيْ سُخْنَتَهَا Ya’nî “Onu sevmemekten yâhûd mahzûn ve endûh-nâk olmaktan nâşî ona gözünün germiyyetini ya’nî bükâ eyleyecek emâre ve 'alâmetini irâ’et eyledi.” Kâle’ş-şârih ve fî hadîsi Ummi Zer’: “وَعُبْرَ جَارَتِهَاh أَيْ أَنَّ ضَرَّتَهَا تَرَى مِنْ عِفَّتِهَا مَا تُعْتَبَرُ وَقِيلَ إِنَّهَا تَرَى مِنْ جَمَالِهَا مَا يُعَبِّرُ عَيْنَهَا أَيْ مَا يُسْخِنُهَا وَيُبْكِيهَا وَمِنْهُ الْعَيْنُ الْعَبْرَى Ve عُبْرٌ ['ubr] Çok şey’e ıtlâk olunur. Ve cemâ’ate ıtlâk olunur. Ve bir kabîle adıdır. Ve veledi vefât eylemiş hatuna ıtlâk olunur; yukâlu: إِمْرَأَةٌ عُبْرٌ أَيِ الثَّكْلَى Ve şiddet ve sür’atle seyr eden sehâblara ıtlâk olunur; bunda عَابِرٌ ['âbir]in cem’i olur. Ve tavşancıl kuşuna ıtlâk olunur.

s. (dual عبران) A side or bank of a river or valley.

اَلْعَبْرُ [el-'abr] (صَبْرٌ [sabr] vezninde) ve اَلْعِبَارَةُ [el-'ibâret] (كِتَابَةٌ [kitâbet] vezninde) Düş yoymak ma’nâsınadır; yukâlu: عَبَرَ الرُّؤْيَا عَبْرًا وَعِبَارَةً مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا فَسَّرَهَا وَأَخْبَرَ بِآخِرِ مَا يَؤُولُ إِلَيْهِ أَمْرُهَا

اَلْعُبْرُ [el-'ubr] ('ayn’ın zammıyla) Hüzn ve endûhtan nâşî gözün kızgınlığına denir ki ağlamak mukaddimesi olan hâlettir; fethateynle de lügattir; yukâlu: أَرَاهُ عُبْرَ عَيْنِهِ وَعَبَرَ عَيْنِهِ أَيْ سُخْنَتَهَا Ya’nî “Onu sevmemekten yâhûd mahzûn ve endûh-nâk olmaktan nâşî ona gözünün germiyyetini ya’nî bükâ eyleyecek emâre ve 'alâmetini irâ’et eyledi.” Kâle’ş-şârih ve fî hadîsi Ummi Zer’: “وَعُبْرَ جَارَتِهَاh أَيْ أَنَّ ضَرَّتَهَا تَرَى مِنْ عِفَّتِهَا مَا تُعْتَبَرُ وَقِيلَ إِنَّهَا تَرَى مِنْ جَمَالِهَا مَا يُعَبِّرُ عَيْنَهَا أَيْ مَا يُسْخِنُهَا وَيُبْكِيهَا وَمِنْهُ الْعَيْنُ الْعَبْرَى Ve عُبْرٌ ['ubr] Çok şey’e ıtlâk olunur. Ve cemâ’ate ıtlâk olunur. Ve bir kabîle adıdır. Ve veledi vefât eylemiş hatuna ıtlâk olunur; yukâlu: إِمْرَأَةٌ عُبْرٌ أَيِ الثَّكْلَى Ve şiddet ve sür’atle seyr eden sehâblara ıtlâk olunur; bunda عَابِرٌ ['âbir]in cem’i olur. Ve tavşancıl kuşuna ıtlâk olunur.

اَلْعِبْرُ [el-'ibr] ('ayn’ın kesri ve fethiyle) Derenin ve çayın kıyısına ıtlâk olunur ki öte geçecek yeridir; yukâlu: اَلْفُرَاتُ يَضْرِبُ الْعِبْرَيْنِ بِالزَّبَدِ وَهُمَا شَطَّاهُ وَنَاحِيَتَاهُ Ve عِبْرٌ ['ibr] (hârekât-ı selâsla) Şol hayvâna ve insâna ıtlâk olunur ki be-gâyet kavî ve tüvânâ olmakla mürûr eylediği yeri gûyâ ki şakk edip öylece 'ubûr eder ola. Ve bunun müfredi ve cem’i müsâvîdir; yukâlu: نَاقَةٌ عِبْرُ أَسْفَارٍ مُثَلَّثَةً أَيْ قَوِيَّةٌ تَشُقُّ مَا مَرَّتْ بِهِ وَكَذَا رَجُلٌ وَرِجَالٌ وَجَمَلٌ وَجِمَالٌ Ve عِبْرٌ ['ibr] ('ayn’ın kesriyle) Kesîrü’l-ehl olan meclise vasf olur; 'ayn’ın fethiyle de lügattir; yukâlu: مَجْلِسٌ عِبْرٌ وَمَجْلِسٌ عَبْرٌ أَيْ كَثِيرُ الْأَهْلِ Ve عِبْرٌ ['İbr] Nehr-i Furât’ın cânib-i garbîsinden berriyye-i 'Araba kadar mümtedd olan arza ıtlâk ederler. Ve bir kabîle adıdır.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre mâdde-i mezkûre bir hâlden bir hâle tecâvüz eylemeğe mevzû’dur. Ondan عُبُورٌ ['ubûr] mâddesi suyu tecâvüz eylemekte gâlib oldu, gerek sibâhat ve gerek sefîne ve devâbb ve kantara ile olsun. Ve عُبْرُ الْعَيْنِ ['ubru’l-'ayn] ve دَمْعَةٌ [dem’at] ma’nâsına olan عَبْرَةٌ ['abret] ondan münşa’ibdir. Ve عِبَارَةٌ [‘ibâret] ki lisân-ı mütekellimden sem’-i sâmi’e 'âbir olan kelâm olacaktır ve عِبْرَةٌ ['ibret] ki ma’rifet-i müşâhedden müşâhed olmağa vesîle-i tavassul olan hâletten 'ibârettir ve عَبْرُ رُؤْيَا ['abru ru’yâ] ve تَعْبِيرٌ [ta’bîr] ki rü’yânın zâhirinden bâtınına 'ubûrdur, ondan müteferri’lardır. İntehâ. Ve عَبْرٌ ['abr] ve عُبُورٌ [‘ubûr] (ظُهُورٌ [zuhûr] vezninde) Çayın ve derenin beri yakasından öte yakasına geçmek ma’nâsınadır ki ma’nâ-yı mevzû’udur; yukâlu: عَبَرَ الْوَادِي وَالنَّهْرَ عَبْرًا وَعُبُورًا إِذَا قَطَعَهُ مِنْ عِبْرِهِ إِلَى عِبْرِهِ Ke-mâ se-yuzkeru. Ve ölmek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: عَبَرَ الْقَوْمُ إِذَا مَاتُوا Ve sür’atle yolu yarıp gitmek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: عَبَرَ السَّبِيلَ إِذَا شَقَّهَا أَيْ مَرَّ كَأَنَّهُ شَقَّهَا Ve bâ’ harfiyle müte’addî olur, bir adamı beri tarafa geçirmek ma’nâsına; yukâlu: عَبَرَ بِهِ الْمَاءَ إِذَا جَازَ Ve عَبْرٌ [‘abr] Mektûb makûlesini ref’-i savt eylemeyip âhestece te’ennî ile kırâ’at ederek ma’nâ ve mefhûmunu tedebbür ve te’emmül eylemek ma’nâsına müsta’meldir ki mantûkundan mefhûmuna ‘ubûr eylemektir; yukâlu: عَبَرَ الْكِتَابَ عَبْرًا إِذَا تَدَبَّرَهُ وَلَمْ يَرْفَعْ صَوْتَهُ بِقِرَاءَتِهِ Ve metâ’ ve akçe makûlesinin kumaş ve 'ayârı ne gûnedir ve vezni ne mikdârdır diye nazar ve dikkat ve im’ân eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: عَبَرَ الْمَتَاعَ وَالدَّرَاهِمَ إِذَا نَظَرَ كَمْ وَزْنُهَا وَمَا هِيَ Ve koç kısmının yününü bir sene kırkmayıp öylece terk eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: عَبَرَ الْكَبْشَ إِذَا تَرَكَ صُوفَهُ عَلَيْهِ سَنَةً Ve kuşu ürkütüp kaldırmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: عَبَرَ الطَّيْرَ عَبْرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا زَجَرَهَا Ve mahzûnluktan nâşî göz yaşı akmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: عَبَرَ الرَّجُلُ عَبْرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا جَرَتْ عَبْرَتُهُ وَحَزِنَ Ve عَبْرٌ ['abr] Çok şey’e denir, ke-mâ se-yuzkeru.

is. cm. ar. fd: ibret. ba: عبرت ibret.

(a. i. ibret’in c.) : ibretler, alınan kötü dersler.

اَلْعَبَرُ [el-'aber] (fethateynle) 'İbret] almak, i’tibâr ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِرَ مِنْهُ عَبَرًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا اعْتَبَرَ ve minhu kavlu’l-'Arab: “اَللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ يَعْبَرُ الدُّنْيَا وَلاَ يَعْبُرُهَا” Evvelki bâb-ı râbi’den ve ikinci bâb-ı evveldendir. Hâsıl-ı ma’nâ: “İlâhî, beni dünyâdan 'ibret almaksızın cânib-i âhirete 'ubûr eylemeyip belki i’tibâr ile rızâ-yı şerîfine muvâfık 'ibâdâta muvaffak olan ‘ibâdından olmayı müyesser eyle.” Ve du’â-yı merkûm bi’l-iktizâ’ tûl-i 'ömr ve 'âfiyet niyâzını mutazammındır.

اَلْعِبْرُ [el-'ibr] ('ayn’ın kesri ve fethiyle) Derenin ve çayın kıyısına ıtlâk olunur ki öte geçecek yeridir; yukâlu: اَلْفُرَاتُ يَضْرِبُ الْعِبْرَيْنِ بِالزَّبَدِ وَهُمَا شَطَّاهُ وَنَاحِيَتَاهُ Ve عِبْرٌ ['ibr] (hârekât-ı selâsla) Şol hayvâna ve insâna ıtlâk olunur ki be-gâyet kavî ve tüvânâ olmakla mürûr eylediği yeri gûyâ ki şakk edip öylece 'ubûr eder ola. Ve bunun müfredi ve cem’i müsâvîdir; yukâlu: نَاقَةٌ عِبْرُ أَسْفَارٍ مُثَلَّثَةً أَيْ قَوِيَّةٌ تَشُقُّ مَا مَرَّتْ بِهِ وَكَذَا رَجُلٌ وَرِجَالٌ وَجَمَلٌ وَجِمَالٌ Ve عِبْرٌ ['ibr] ('ayn’ın kesriyle) Kesîrü’l-ehl olan meclise vasf olur; 'ayn’ın fethiyle de lügattir; yukâlu: مَجْلِسٌ عِبْرٌ وَمَجْلِسٌ عَبْرٌ أَيْ كَثِيرُ الْأَهْلِ Ve عِبْرٌ ['İbr] Nehr-i Furât’ın cânib-i garbîsinden berriyye-i 'Araba kadar mümtedd olan arza ıtlâk ederler. Ve bir kabîle adıdır.