(a. i.) : 1) hitâma erdirme, bitirme. 2) Kur’ân’ı başından sonuna kadar okuma. 3) mühürleme, mühürlenme.

(a. s.) : 1) hâlis. 2) i. hüküm ve kaza îcâbettirme. 3) i. sağlamlaştırma.

iz. ar. 1. Mühürleme, mühür basma. [çok kullanılmıyorsa da, yerine müstamel olan “تمهير temhîr” yanlış olduğundan, hatm ve tahtîm demek zarûrîdir.] 2. Bitirme, tüketme, pâyâna erdirme: hatm-i kelâm etmek = sözü bitirmek, söze nihâyet vermek. 3. Kur’ân-ı Kerîm’in tilâvetini itmâm ve ikmâl etme, ibtidâsından nihâyetine dek okuma: Ramazân-ı Şerîf’te Kur’ân-ı Kerîm’i hatmedeceğim; bir hatim indireceğim. 4. Kırâat dersi makâmında Kur’ân-ı Kerîm’i okuyup bitirme: bir senede hatmetti; hatm-i Kur’ân, hatm-i kelâm.

اَلْخَاتَمُ [el-hâtem] (tâ’nın fethiyle) خَتْمٌ [hatm] olunacak nesne üzere basılan şey’e denir ki mühr ta’bîr olunur; yukâlu: وَضَعَ عَلَيْهِ الْخَاتَمَ وَهُوَ مَا يُخْتَمُ بِهِ Ve zînet için parmağa geçirdikleri yüzüğe denir. Ve işbu خَاتَمٌ [hâtem] mâddesinde yedi lügat vardır. 1) خَاتَمٌ [hâtem] (ki tâ’nın fethiyledir) 2) خَاتِمٌ [hâtim] (tâ’nın kesriyle) 3) خَاتَامٌ [hâtâm]4) خَيْتَامٌ [haytâm] (hâ’nın fethiyle) 5) خِتَامٌ [hitâm] (كِتَابٌ [kitâb] vezninde) 6) خَتَمٌ [hatem] (fethateynle) 7) خَاتِيَامٌ [hâtiyâm] (tâ’nın kesriyledir) Cem’i خَوَاتِمُ [havâtim] ve خَوَاتِيمُ [havâtîm] gelir. Ve خَاتَمٌ [hâtem] Bir nesnenin encâmına ve sonuna denir; yukâlu: خَاتَمَتُهُ خَيْرٌ أَيْ عَاقِبَتُهُ وَآخِرَتُهُ Ve خَاتَمُ الْقَوْمِ [hâtemu’l-kavm] (tâ’nın fethi ve kesriyle) Bir kavm ve zümrenin en âhiri olan adama denir; yukâlu: هُوَ خَاتَمُ الْقَوْمِ وَخَاتِمُهُ أَيْ آخِرُهُمْ Ve خَاتَمُ الْقَفَا [hâtemu’l-kafâ] (tâ’nın fethiyle) İnsânın kafâsı çukuruna ıtlâk olunur, نُقْرَةُ الْقَفَا [nukretu’l-kafâ] ma’nâsına. Ve خَاتَمٌ [hâtem] At kısmının ayağında olan sehlce sakarlığa denir ki belli bellisiz olur, تَخْدِيمٌ [tahdîm] dedikleri sakarlıktan az olur; yukâlu: مَا فِي قَوَائِمِ الْفَرَسِ إِلَّا خَاتَمٌ وَهُوَ أَقَلُّ الْوَضَحِ Ve خَاتَمُ الْفَرَسِ [hâtemu’l-feres] Kısrağın memelerinden karnına yakın olan memesi başına ıtlâk olunur.

vn. 1. A sealing a letter or document. 2. A completing, concluding, completion, end.

s. 1. A seal or signet. 2. An impression from a seal.

interj. May God conclude…

اَلْخَتَمُ [el-hatem] (fethateynle) Mührlü balçık; yukâlu: عَلَيْهَا خَتَمٌ أَيْ عَلَيْهَا طِينَةٌ مَخْتُومَةٌ مِثْلُ نَفَضٍ بِمَعْنَى مَنْفُوضٌ وَقَبَضٍ بِمَعْنَى مَقْبُوضٍ Ve نَفَضٌ [nefad] nûn’la ve fâ’ ile ağaçtan dökülen nesne, yaprak olsun ve meyve olsun.

اَلْخَتْمُ [el-hatm] (hâ’nın fethi ve tâ’nın sükûnuyla) Bir nesneyi mührlemek. Ve bir nesneyi âhir etmeğe dahi derler; tekûlu: خَتَمْتُ الشَّيْءَ ve yukâlu: خَتَمَ اللهُ لَهُ بِخَيْرٍ ve خَتَمْتُ الْقُرْآنَ أَيْ بَلَغْتُ آخِرَهُ Ve Cârullâh خَتْمٌ [hatm]i tefsîrinde bilâ-vâsıta isti’mâl olundukta âhire erişmekle ve عَلَى kelimesiyle isti’mâl olundukta mühr vurmakla tefsîr etmiştir.