حَسِّ [hassi] (hâ’nın fethi ve sîn’in kesr üzere binâsıyla) Bir kelimedir ki insân bunu tekellüm eder 'ale’l-gafle ona bir zarar müteretteb olduğu hinde, âteş ihrâkı ve âlet-i cârihe cerhi gibi; ve minhu kavluhum: ضَرَبَهُ فَمَا قَالَ حَسِّ يَا هَذَا

اَلْحِسُّ [el-hiss] (hâ’nın kesri ve şîn’in teşdîdiyle) Gizli âvâz. Ve حِسٌّ [hiss] Nüfesâ olan 'avrete ‘ârız olan veca’dır. Ve حِسٌّ [hiss] Şey’ ma’nâsına da gelir; yukâlu: “اَلْحِقِ اَلْحِسَّ بِالْإِسِّ” Bunun ma’nâsına bir nesneyi bir nesneye ilhâk et demektir, ya’nî bir cânibden bir nesne gelse sen de ona göre işle. Ve حِسٌّ [hiss] Şol soğuğa derler ki nebâtâtı yaka. Ve حِسٌّ [hiss] Bir nesneye şefkat ve rikkat etmeğe de derler; yukâlu: حَسَسْتُ لَهُ أَحِسُّ مِنَ الْبَابِ الثَّانِي أَيْ رَقَقْتُ لَهُ Ve حَسِسْتُ dahi lügattır, Ya’kûb rivâyeti üzere sîn’in kesriyle. Ve حِسٌّ [hiss] Bir nesneye yakîn hâsıl kılmağa da derler; yukâlu: حَسَسْتُ بِالْخَبَرِ أَيْ أَيْقَنْتُ بِهِ Ve gâh olur sîn’i yâ’ya tebdîl ederler; yukâlu: أَحْسَيْتُ بِالْخَبَرِ Ve حِسٌّ [hiss] Ateş üzere et bırakmağa da derler; tekûlu: حَسَسْتُ اللَّحْمَ إِذَا جَعَلْتَهُ عَلَى الْجَمْرِ Ve حِسٌّ [hiss] Ekmeğin yâhûd biryânın pişsin diye yakınına 'asâ ile âteş götürmek ve minhu kavluhum: “قَالَتِ الْخُبْزَةُ لَوْلَا الْحِسُّ مَا بَالَيْبُ بِالدَّسِّ Ya’nî lisân-ı hâl ile ekmek eyitmiş: “Eger âteş yakın olmasa küle gömdüklerinden müte’essir olmazdım.” Ve حِسٌّ [hiss] Nebâtâtı yakan soğuğa dahi derler.

اَلْحَسُّ [el-hass] (hâ’nın fethi ve sîn’in teşdîdiyle) Mekr ve hîle ma’nâsınadır; tekûlu: أَحْسَسْتُ مِنْهُ حَسًّا أَيْ حِيلَةً Ve katl ma’nâsınadır; yukâlu: حَسَّهُ حَسًّا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا قَتَلَهُ Ve istîsâl ma’nâsınadır; yukâlu: حَسَّهُمْ إِذَا اسْتَأْصَلَهُمْ Ve davarı kaşağı ile kaşağılamak ma’nâsınadır; yukâlu: حَسَّ الدَّابَّةَ إِذَا نَفَضَ تُرَابَهَا بِالْمِحَسَّةِ Ve soğuk nebâtâtı yakmak ma’nâsınadır; yukâlu: حَسَّ الْبَرْدُ الْكَلَأَ إِذَا أَحْرَقَهُ Ve حَسٌّ [hass] ve حِسٌّ [hiss] (hâ’nın kesriyle) Bir kimsenin hâline acıyıp rikkat ve şefkat eylemek ma’nâsınadır; tekûlu: حَسَسْتُ لَهُ وَحَسِسْتُ لَهُ حَسًّا وَحِسًّا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي وَالرَّابِعِ إِذَا رَقَقْتَ لَهُ Ve bir nesneyi idrâk edip şu’ûr hâsıl eylemek ma’nâsınadır; tekûlu: حَسَسْتُ الشَّيْءَ إِذَا عَلِمْتَهُ وَشَعَرْتَ بِهِ Ve pişirmek için âteş koru üzere et komak ma’nâsınadır; tekûlu: حَسَسْتُ اللَّحْمَ إِذَا جَعَلْتَهُ عَلَى الْجَمْرِ Ve küle gömülen ekmek yâhûd et pişmek için üzerine değnekle âteş devirmek ma’nâsınadır; tekûlu: حَسَسْتُ النَّارَ إِذَا رَدَدْتَهَا بِالْعَصَا عَلَى خُبْزِ الْمَلَّةِ Ve bir nesneye yakîn hâsıl eylemek ma’nâsınadır; tekûlu: حَسِسْتُ بِهِ حَسًّا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَيْقَنْتَ Ve gâh olur ki sîn-i sâniye yâ’ya kalb ile حَسَيْتُ derler. Ve tekûlu’l-'Arab: إِئْتِ بِهِ مِنْ حَسِّكَ وَبَسِّكَ أَيْ مِنْ حَيْثُ شِئْتَ Mü’ellif بَسٌّ [bess] mâddesinde مِنْ جَهْدِكَ وَطَاقَتِكَ ‘ibâretiyle tefsîr eylemişti. Şârihin beyânına göre burada حَسٌّ [hass] istiksâ’ ve بَسٌّ [bess] rıfk fi’t-taleb ma’nâsına olmakla gerek çok ve gerek az tecessüs ile ne yaparsan ve nerede bulursan bul hemân alıp getir demek olur.

اَلْحَسُّ [el-hass] (hâ’nın fethiyle) Masdardır, kezâlik soğuk nebâtâtı yakmak ma’nâsına; yukâlu: حَسَّ الْبَرْدُ الْكَلَأَ يَحُسُّهُ حَسًّا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ Ve حَسٌّ [hass] Bir tâ’ifeyi kırıp kökün kesmeğe dahi derler; yukâlu: حَسَسْنَاهُمْ أَيْ اسْتَأْصَلْنَاهُمْ قَتْلًا Ve kâlallâhu ta’âlâ: ﴿إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ﴾ (آل عمران 152) ve yukâlu: حَسَّ الْبَرْدُ الْجَرَادَ إِذَا قَتَلَهُ Ve حَسٌّ [hass] Davarın arkasın kaşımağa dahi derler; yukâlu: حَسَسْتُ الدَّابَّةَ أَحُسُّهَا حَسًّا إِذَا فَرْجَنْتَهَا وَمِنْهُ قَوْلُ زَيْدِ بْنِ صُوحَانَ حِينَ ارْتُثَّ يَوْمَ الْجَمَلِ “إِدْفِنُونِي فِي ثِيَابِي وَلَا تَحُسُّوا عَنِّي تُرَابًا” أَيْ لَا تَنْفُضُوهُ Ve نَفْضٌ [nefd] nûn’la ve fâ ile ve dâd-ı mu’ceme ile bir nesnenin tozun ve toprağın silkmeğe derler.

s. (pl. احساس) A sense, a perception, a faculty.

اَلْحِشُّ [el-hişş] (hâ’nın kesriyle) حِسٌّ [hiss] lafzında lügattir; tekûlu: اَلْحِقِ الْحِشَّ بِالْإِشِّ Ke-mâ zukire fi’l-muhmeleti.

(a. i. c. : ahsâs) : duyma kuvveti, duygu.

(a. i.) : birini, bir işe teşvîk etme, kandırıp ayartma.

iz. ar. 1. Havâss-ı hamsenin biriyle olunan derk, duygu: tenim üzerine bir şey yürüdüğünü hissettim. 2. mc. Dolayısıyla anlama, zımnen idrâk: ben onların geleceklerini hissetmiş idim.

vn. A perceiving; also, a knowing, divining, becoming aware of.