اَلْحَرَّةُ [el-harret] (hâ’nın fethiyle) Kara taşlığa denir ki zikr olundu. Ve bedende çıkan hurde hurde sivilceye denir. Ve mûlim ve mûci’ işkence ve ‘azâba denir. Ve zulmet-i kesîreye denir. Ve bir mevzi’ ismidir ki huneyn vak’ası onda vâki’ oldu. Ve Tebûk türâbında bir mevzi’ adıdır. Ve Takde türâbında bir mevzi’ adıdır. Ve Medîne ile ‘Akîk beyninde bir mevzi’ adıdır. Ve Medîne’nin kıble cânibinde bir mevzi’dir. Ve ‘Abs ve Fezâre ve Beni’l-kayn kabîleleri bilâdında. Ve Dahnâ’ nâm mahalde birer mevzi’ adlarıdır. Ve hicâz’ın yukarı semtinde bir mevzi’dir. Ve Feyd kurbünde ve tayyi’ kabîlesi cibâlinde ve arz-ı Bârik’te ve Necd bilâdında dariyye kurbünde birer mevzi’dir. Ve Benû Murre yurdunda bir mevzi’dir. Ve hayber kurbünde bir mevzi’ adıdır ki حَرَّةُ النَّارِ [harretu’n-Nâr] dedikleridir. Ve zâhir-i Medîne’de taht-ı Vâkim’de bir mevzi’dir ki ona sânî-i Emeviyye olan Yezîd-i pelîd 'aleyhi mâ-yestahikku vaktinde bir vak’a olmuştur. Vak’a-i harre ma’rûftur. Mesfûr tarafından nehb-i Medîne istîsâl-i ashâb için Mesleme b. ‘Ukbe varıp hasâret-i küllîye cesâret eylemiştir. Ve حَرَّةُ [harret] Yemen tarîkinde Bureyk nâm mahalde bir mevzi’ adıdır. Ve حَرَّةُغَلاَّسٍ [harretu gallâs] (كَتَّانٌ [kettân] vezninde) ve حَرَّةُلُبْنٍ [harretu Lubn] (lâm’ın zammıyla نُفْلٌ [nufl] vezninde) ve حَرَّةُلَفْلَفٍ [harretu Leflef] (غَبْغَبٌ [gabgab] vezninde) ve حَرَّةُشُورانَ [harretu Şûrân] (عُثْمَانُ ['usmân] vezninde) ve حَرَّةُالْحِمَارَةِ [harretu’l-himâret] (hâ’nın kesriyle) ve حَرَّةُالْجَفْلِ [harretu’l-Cefl] (نَفْلٌ [nefl] vezninde) ve حَرَّةُمِيطَانَ [harretu Mîtân] (mîm’in kesriyle) ve حَرَّةُمَعْشَرٍ [harretu Ma’şer] ve حَرَّةُلَيْلَى [harretu Leylâ] ve حَرَّةُعَبَّادٍ [harretu ‘Abbâd] (كَتَّانٌ [kettân] vezninde) ve حَرَّةُالرَّجْلاَءِ [harretu’r-Reclâ’] ve حَرَّةُقَمْأَةَ [harretu kam’ete] Medîne’de birer mevzi’lerdir. Ve حَرَّةٌ [harret] Masdar olur, susamak ma’nâsına; yukâlu: حَرَّ الرَّجُلُ حَرَّةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا عَطِشَ ve yukâlu: رَمَاهُ اللهُ بِالْحِرَّةِ تَحْتَ الْقِرَّةِ Ya’nî “Hak ta’âlâ onu pek bârid günde üşüttükten sonra 'ataş derdine uğratsın.” Zîrâ yevm-i bâridde susuzluk pek eşedd olur. Burada حِرَّةٌ [hirret] hâ’nın kesriyle telaffuz olunur, قِرَّةٌ [kirret] lafzına müşâkele ve izdivâc için.

اَلْخِيرَةُ [el-hîret] (hâ’nın kesriyle) ve اَلْخِيَرُ [el-hiyer] (عِنَبٌ ['ineb] vezninde) ve اَلْخِيَرَةُ [el-hiyeret] (عِنَبَةٌ [‘inebet] vezninde) Masdarlardır, bir nesneyi sâ’ir üzere tafdîl ve tercîh eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: خَارَ الرَّجُلُ عَلَى غَيْرِهِ يَخِيرُهُ خِيرَةً وَخِيَرًا وَخِيَرَةً إِذَا فَضَّلَهُ Ve bir nesneyi seçip üründülemek ma’nâsınadır; yukâlu: خَارَ الشَّيْءَ إِذَا انْتَقَاهُŞârih der ki meselâ مُحَمَّدٌ خِيرَةُ اللهِ kavlinde خِيرَةٌ kelimesi bi-ma’nâ مَخْيُورٌ [mahyûr]dur. İntehâ. Ve خِيرَةٌ [hiret] إِخْتِيَارٌ [ihtiyâr]dan ism olur, فِدْيَةٌ [fidyet] ve إِفْتِدَاءٌ [iftidâ’] gibi. Ve خِيَرَةٌ [hiyeret] عِنَبَةٌ ['inebet] vezninde kezâlik ism olur, خِيَارٌ [hiyâr] gibi ki إِخْتِيَارٌ [ihtiyâr]dan ismdir ve تَخَيُّرٌ [tehayyur]dan dahi ism olur, طِيَرَةٌ [tiyeret] ve تَطَيُّرٌ [tetayyur] gibi. Ve ba’zılar خِيرَةٌ [hîret] ve خِيَرَةٌ [hiyeret] üründülenmiş güzîde nesneye denir dediler, pes مَخْيُورٌ [mahyûr] ma’nâsına olur, niteki zikr olundu.

اَلْحُرَّةُ [el-hurret] (hâ’nın zammıyla) Kişi-zâde ve kerîme olan hatuna denir; yukâlu: إِمْرَأَةٌ حُرَّةٌ أَيْ كَرِيمَةٌ ve âzâde hatuna denir ki أَمَةٌ [emet] ve جَارِيَةٌ [câriyet] mukâbilidir. Cem’i حَرَائِرُ [harâ’ir] gelir gayr-i kıyâs üzere; yukâlu: هِيَ حُرَّةٌ أَيْ ضِدُّ أَمَةٍ

اَلْحَرَّةُ [el-harret] (hâ’nın fethiyle) Şol yerdir ki kara taşları çok ola ve onda taşlar âteşte yanmış gibi pârelenmeğe yüz tutmuş ola. Ve susuzluk ma’nâsına da gelir, عَطَشٌ ['ataş] gibi.

اَلْحِرَارُ [el-hirâr] (hâ’nın kesriyle) Cem’i. Ve اَلْحَرَّاتُ [el-harrât] (hâ’nın fethi ve râ’nın teşdîdiyle) Kezâlik cem’i. Ve اَلْحَرُّونَ [el-harrûn] (hâ’nın fethi ve râ’nın teşdîdiyle) Vâv ile nûn ile cem’ etmişlerdir, أَرَضُونَ [aradûn]u cem’ ettikleri gibi. Ve اَلْأَحَرُّونَ [el-eharrûn] (hemzenin ve hâ’nın fethi ve râ’nın teşdîdiyle) حَرَّةٌ [harret]in cem’idir, lâkin cem’-i cem’ olur, zîrâ bu hakîkatte حَرَّةٌ [harret]in cem’i olur, cem’-i kıllet sîgası üzere. Ve حَرِّيٌّ [harriyy] (hâ’nın fethi ve râ’nın kesri ve teşdîdiyle) A’lâm-ı ricâldendir, Nehşel b. harrî ma’rûftur. Ve حَرِّيٌّ [harriyy] Şol deveye derler ki حَرَّةٌ [harret]te ya’nî kara taşlı yerde ra’y olunur. Ve اَلْحِرَّةُ [el-hirret] (hâ’nın kesriyle) Susuzluk, عَطَشٌ ['ataş] ma’nâsına; ve minhu kavluhum: “أَشَدُّ الْعَطَشِ حِرَّةٌ عَلَى قِرَّةٍ” Ya’nî “Susuzluğun eşeddi soğuk günde olan susuzluktur.” Ve حِرَّةٌ [hirret]in hâ’sını meksûr ettikleri قِرَّةٌ [kirret]ten ötürüdür, ya’nî قِرَّةٌ [kirret]in kâf’ı meksûr olmağındır.

اَلْحُرَّةُ [el-hurret] Zıddu أَمَة [emet]. حُرٌّ [hurr]un mü’ennesidir. Ve حُرَّةٌ [hurret] Kerîme ma’nâsına da gelir; yukâlu: نَاقَةٌ حُرَّةٌ وَسَحَابَةٌ حُرَّةٌ أَيْ كَثِيرَةُ اللَّبَنِ وَكَثِيرُ الْمَطَرِ Ve حُرَّةُ الذِّفْرَى [hurretu’z-zifrâ] (zâl-ı mu’cemenin kesri ve elifin kasrıyla) Küpe değdiği yerin ismidir, binâ-gûş ma’nâsına.