اَلْخِبْرُ [el-hibr] ve اَلْخِبْرَةُ [el-hibret] (hâ’ların kesri ve zammıyla) ve اَلْمَخْبَرَةُ [el-mahberet] (mîm’in ve bâ’nın fethiyle) ve اَلْمَخْبُرَةُ [el-mahburet] (mîm’in fethi ve râ’nın zammıyla) Bir nesneyi künh ve hakîkati üzere bilmek ma’nâsınadır; yukâlu: خَبِرَ الرَّجُلُ بِالشَّيْءِ وَخَبِرَهُ وَخَبَرَهُ خِبْرًا وَخِبْرَةً وَمَخْبَرَةً وَمَخْبُرَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ وَالْأَوَّلِ إِذَا عَلِمَهُ يَعْنِي بِكُنْهِهِ وَحَقِيقَتِهِ Ve bunlar ism olarak isti’mâl olunur ve minhu tekûlu: لِي بِهِ خِبْرٌ وَخِبْرَةٌ وَمَخْبَرَةٌ وَمَخْبُرَةٌ أَيْ عِلْمٌ Ve tekûlu: لَأَخْبَرُنَّ خُبْرَكَ بِضَمِّ الْخَاءِ أَيْ لَأَعْلَمَنَّ عِلْمَكَ Ve خُبْرٌ [hubr] (hâ’nın zammıyla) ve خِبْرَةٌ [hibret] (hâ’nın kesriyle) Bir şey’i gereği gibi bilmek için yoklayıp sınamak ma’nâsınadır; yukâlu: خَبَرَهُ خُبْرًا وَخِبْرَةً مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا بَلاَهُ Ve minhu kavlu Ebi’d-Derdâ’ radıyallâhu ‘anhu: “وَجَدْتُ النَّاسَ اُخْبُرْ تَقْلَهْ” أَيْ وَجَدْتُهُمْ مَقُولاً فِيهِمْ هَذَا أَيْ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ وَهُوَ مَسْخُوطُ الْفِعْلِ عِنْدَ الْخِبْرَةِ Gerçi mü’ellif kelâm-ı mezbûrun kâ’ilin sükût edip lâkin kütüb-i ehâdîste Ebu’d-Derdâ’ hazretlerine ma’züvv olmakla işâret olundu. Bunda أُخْبُرْ kelimesi emr-i hâzırdır, sûret-i emrde haberdir ve تَقْلَهُ kelimesi قَلْيٌ [kaly] lafzından müstakbeldir, meczûmdur. قَلْيٌ [kaly] bugz ma’nâsınadır ve hâ’ sektiyyedir, إِذَا خَبَرْتَهُمْ قَلَيْتَهُمْ sebkindedir. Nâsın pek bevâtın-ı ahvâline im’ân eyleme ki zîrâ hakâyık-ı ef’âl ve dekâyık-ı atvârlarına muttali’ olduğunda ekserî zâhirlerine küllî muhâlefet olmakla elbette onlara bugz ve 'adâvete mecbûr olacağın derkârdır, husûsan fî zemâninâ selâm verecek adam bulamazsın. Kendi nefsimiz dahi o makûledendir, 'asamenallâhu ta’âlâ ve tahherenâ min ednâsi’s-sum’ati ve’n-nifâki ve’r-riyâ’i. Ve خُبْرٌ [hubr] ve خِبْرَةٌ [hibret] Ta’âmı yağlı yapmak ma’nâsınadır; yukâlu: خَبَرَ الطَّعَامَ خُبْرًا وَخِبْرَةً إِذَا دَسَّمَهُ