iz. ar. cm. tevcîhât [وجه vech’den ms. tef‘îl] 1. Yüzü bir cihete çevirme, döndürme: yüzünü semâya tevcîh etti. 2. Doğrultma, bir adama, söz, nazar ve sâire atma: tevcîh-i hitâb, tevcîh-i kelâm, tevcîh-i itâb. 3. Mana verme, tefsîr, te’vîl: şu sözü, filân muâmeleyi şöyle tevcîh ediyordu. 4. Rütbe veya mansıb verme: filâna rütbe-i hâmise, filâna nâhiye müdüriyeti tevcîh buyruldu; tevcîhât-ı mülkiye, tevcihât-ı askeriye, tevcihât-ı ilmiye. 5. ed. iki cihetli ve biri birine mübâyin iki manalı bir söz isti‘mâli.

اَلتَّوْجِيهُ [et-tevcîh] (تَفْعِيلٌ [tef’îl] vezninde) Bir adamı bir semte göndermek ma’nâsınadır; yukâlu: وَجَّهَهُ فِي حَاجَةٍ إِذَا أَرْسَلَهُ Ve bir adamı vecîh ve zî-şân kılmak ma’nâsınadır; yukâlu: وَجَّهَهُ الْأَمِيرُ إِذَا شَرَّفَهُ Ve yağmur yerin bi’l-cümle eczâ’ ve cevânibine bir kuru yer komamak vechiyle yağmak ma’nâsınadır; yukâlu: وَجَّهَتِ الْمَطَرَةُ الْأَرْضَ إِذَا صَيَّرَتْهَا وَجْهًا وَاحِدًا كَمَا يُقَالُ تَرَكَتِ الْمَطَرَةُ الْأَرْضَ فَرْدًا وَاحِدًا Ve fidanları şimâl tarafına mâ’il olarak dikip ba’dehu bâd-ı şimâl onları doğrultmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: وَجَّهَتِ النَّخْلَةَ الشَّمَالُ إِذَا غَرَسَهَا فَأَمَالَهَا قِبَلَ الشَّمَالِ فَأَقَامَتْهَا الشَّمَالُ Ve at kulunu iki elleri bilece hurûc ederek doğmak ma’nâsınadır ki o kuluna وَجِيهٌ [vecîh] denir, niteki zikr olundu. Ve تَوْجِيهُ الْقَوَائِمِ [tevcîhu’l-kavâ’im] صَدَفٌ [sadef] gibidir ki uylukları birbirine pek karîb ya’nî satanı sık olup tırnakları aralıkları meydânlı olarak bilekleri buruk ve mültevî olmaktan 'ibârettir, 'alâ-kavlin تَوْجِيهٌ [tevcîh] atın ellerinin iç yüzlerinde عُجَايَتَانِ ['ucâyetân] dedikleri sinirleri ve tırnakları birbirine yakın olarak bilekleri taşra tarafa buruk olmaktan 'ibârettir ki o gûne ata it elli ta’bîr olunur. Ve تَوْجِيهٌ [tevcîh] 'Arûziyyûn ‘örfünde kâfiye-i mukayyedede vâki’ revî harfinden mukaddem olan harfe ıtlâk olunur. ‘İnde’l-ba’z harf-i mezbûreyi mazmûm yâhûd meftûh eylemeğe denir, meksûr oldukta سِنَادٌ [sinâd] ıtlâk olunur. Şârih der ki şürûh-ı hazreciyye’de kavl-i mü’ellife muhâlif ta’rîf olunmuştur. Ve تَوْجِيهٌ [tevcîh] Bir semte yönelmek, teveccüh ma’nâsına gelir; yukâlu: وَجَّهْتُ إِلَيْكَ أَيْ تَوَجَّهْتُ Ve bir nesneyi bir semte çevirmek ma’nâsınadır; ve minhu’l-meselu: “ وَجِّهِ الْحَجَرَ وِجْهَةً مَا لَهُ” أَيْ دَبِّرِ الْأَمْرَ عَلَى وَجْهِهِ Ya’nî “Taşı cihetlerinden bir cihete çevir” demektir. Fi’l-asl taş ile kârgîr binâ eden adama hitâbdır ki taşı eline alıp bir kerre yerine vaz’ eder, lâkin muvâfık gelmez, ona derler ki “Taşı çevir, eğer uymazsa yine çevir elbette bir münâsib cihetine müsâdif olursun.” Bu mesel bir emre bir cihetten tedbîr mümkin olmadığı sûrette bir gayrı cihetten tedbîr lâzımdır diyecek yerde darb olunur. Ve kelâm-ı merkûmda جِهَةً [cihet] kelimesi mansûbdur, ref’le de mervîdir, nasbı zarfiyyet üzeredir ve ref’i فَلَهُ وِجْهَةٌ takdîrinde olur ve مَا kelimesi ibhâmiyyedir.

اَلتَّوْجِيهُ [et-tevcîh] (‘alâ-vezni اَلتَّكْرِيم [et-tekrîm]) Bi-ma’nâhu; yukâlu: أَوْجَهْتُهُ أَنَا وَوَجَّهْتُهُ أَنَا إِذَا جَعَلْتَهُ وَجِيهًا Cevherî nüshalarında böyle vâki’ olmuştur, lâkin saded-i ecvefte ve إِيجَاهٌ [îcâh] ve تَوْجِيهٌ [tevcîh] hod misâldendir ve eger maklûb ise maklûbiyyetine ta’arruz olunmak gerek idi.

اَلتَّوْجِيهُ [et-tevcîh] ('alâ-vezni اَلتَّكْرِيم [et-tekrîm]) Bir nesneyi bir cânibe müteveccih kılmak; tekûlu: وَجَّهْتُهُ فِي حَاجَةٍ وَوَجَّهْتُ وَجْهِي إِلَيْهِ Ve تَوْجِيهٌ [tevcîh] Şol harfe dahi derler ki elif-i te’sîsle kâfiye beyninde ola, kâfiyeden murâd harf-i ahîr olduğu takdîrce حَاصِل ve وَاصِل lafzlarında olan sâd gibi meselâ. Ve buna تَوْجِيهٌ tevcîh dediler, tebeddül ve tagayyürü câ’iz olduğundan ötürü, harf-i revî mukayyed olması elif-i te’sîs olmakladır, nitekim İmru’ulkays’ın şi’rinde أَفِرّ ve صُبُرْ ve قَرّ lafzları kâfiye düşmüştür. Bu zikr olunan Ebû 'Ubeyd kavlidir, ammâ gayrılar تَوْجِيهٌ [tevcîh] zikr olunan harfin hareketinin ismidir, revî mukayyed oldukta ammâ harfin kendine دَخِيلٌ [dahîl] derler demiştir.