اَلشَّقُّ [eş-şakk] (şîn’in fethi ve kâf’ın teşdîdiyle) Yarmak ma’nâsınadır; yukâlu: شَقَّ الشَّيْءَ شَقًّا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا صَدَعَهُ Ve azı dişi yarıp çıkmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: شَقَّ نَابُ الْبَعِيرِ إِذَا طَلَعَ وَكَذَا نَابُ الصَّبِيِّ Şârih der ki شَقَّ نَابُ الْبَعِيرِ ve شَقَّ الصُّبْحُ ve شَقَّ بَصَرُ الْمَيِّتِ makûlesinde mef’ûlün bihi nesyen mensiyyen mehcûr olmakla fi’l-i müte’addî lâzım menziline tenzîl olunmuştur, نَزْعٌ [nez’] kelimesi gibi. İntehâ. Ve شَقُّ الْعَصَا [şakku’l-'asâ] Cemâ’atten müfârakat eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: فُلاَنٌ شَقَّ الْعَصَا إِذَا فَارَقَ الْجَمَاعَةَ Ve عَصَا ['asâ] fi’l-asl îtilâf ve ictimâ’dan 'ibârettir. Ve شَقٌّ [şakk] ve مَشَقَّةٌ [meşakkat] (mîm’in ve şîn’in fethiyle) Bir nesne bir adama pek güç ve düşvâr olmak ma’nâsına müsta’meldir, gûyâ ki o adamın vücûdunu şakk ve kesr eder; yukâlu: شَقَّ عَلَيْهِ الْأَمْرُ شَقًّا وَمَشَقَّةً إِذَا صَعُبَ عَلَيْهِ Ve bir adamı renc ve meşakkate uğratmak ma’nâsınadır; yukâlu: شَقَّ عَلَى فُلاَنٍ إِذَا أَوْقَعَهُ فِي الْمَشَقَّةِ Ve meyyitin gözleri belerip kalmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: شَقَّ بَصَرُ الْمَيِّتِ إِذَا نَظَرَ إِلَى شَيْءٍ لاَ يَرْتَدُّ إِلَيْهِ طَرْفُهُ وَلاَ تَقُلْ شَقَّ الْمَيِّتُ بَصَرَهُ Ânifen beyân olunduğu üzere mef’ûlün bihi fâ’il ve fi’l-i müte’addî lâzım menzilinde kılınmakla gûyâ ki o vaktte i’mâl-i a’zâya kudret meslûb olduğundan bî-ihtiyâr gözleri o resme çatlak şeklinde belerip kalır. Mü’ellifin nükte-i nehyi dahi budur. Ve شَقٌّ [şakk] Yarığa ıtlâk olunur; cem’i شُقُوقٌ [şukûk]tur; yukâlu: بِالْقَدْحِ شَقٌّ وَشُقُوقٌ أَيْ خَرْقٌ Ve subh ma’nâsına müsta’meldir ki tan yerinin ağarmasından 'ibârettir, gûyâ ki ufkları şakk eder. Ve yarılmış ve çatlamış yere denir ki مَشْقُوقٌ [meşkûk] ma’nâsına olur. Ve nisvân fercinin uzunca yarığına ıtlâk olunur. Ve dağıtmak, tefrîk ma’nâsınadır; yukâlu: شَقَّ الشَّيْءَ شَقًّا إِذَا فَرَّقَهُ Ve minhu kavluhum: شَقَّ عَصَا الْمُسْلِمِينَ أَيْ فَرَّقَ جَمْعَهُمْ وَكَلِمَتَهُمْ وَإِذَا فَارَقَ الْجَمَاعَةَ يُقَالُ شَقَّ الْعَصَا Ve renc ve mihnet ve meşakkat ma’nâsınadır; bunda şîn’in kesriyle de câ’izdir yâhûd şîn’in kesriyle ismdir ve fethiyle masdardır. Ve شَقٌّ [şakk] Şemsin iki tarafa sapmayıp havâ fişeği gibi vasat-ı semâya doğru uzun uzadı ağmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: شَقَّ الْبَرْقُ إِذَا اسْتَطَالَ إِلَى وَسَطِ السَّمَاءِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَأْخُذَ يَمِينًا وَشِمَالاً