اَلْقَدَرُ [el-kader] (fethateynle) Kazâ’ ve hükm ma’nâsınadır ki Hak ta’âlânın hâzır eylediği zuhûrâtta hükm ve kazâsıdır ki ta’rîf-i ıstılâhîsi ezelden ebede dek cârî olan ahvâl ve şü’ûnâtın sûret-i vukû’u üzere a’yân-ı mevcûdâtta ‘âdetullâh üzere vukû’a gelen hükm-i küllî-i ilâhîdir. Şârih der ki قَدَرٌ [kader] fi’l-asl masdardır. Ve ba’zılar قَدَرٌ [kader] ile قَضَاءٌ [kadâ’] beynini fark eylediler. Ya’nî قَدَرٌ [kader] Bârî ta’âlâ umûru kable’l-îkâ’ takdîr ve قَضَاءٌ [kadâ’] o takdîri infâz ile 'ademden fi’l haddine ihrâc eylemekten 'ibârettir ve bu sahîhtir, ke-mâ câ’e fi’l-hadîs: hأَنَّ النَّبِيَّ عَلَيْهِ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ مَرَّ بِكَهْفٍ مَائِلٍ لِلسُّقُوطِ فَأَسْرَعَ الْمَشْيَ حَتَّى جَاوَزَهُ فَقِيلَ لَهُ أَتَفِرُّ مِنْ قَضَاءِ اللهِ يَا رَسُولَ اللهِ فَقَالَ أَفِرُّ مِنْ قَضَائِهِ إِلَى قَدَرِهِh Ve قَدَرٌ [kader] Bir nesnenin meblag ve endâzesine denir, مِقْدَارٌ [mikdâr] gibi; bunda kâf’ın zammıyla da zebân-zeddir; yukâlu: هُمْ قَدَرُ مِائَةٍ وَقُدْرُهَا أَيْ مَبْلَغًا Ve tâb u tâkat ma’nâsınadır; yukâlu: مَا لَهُ قَدَرٌ أَيْ طَاقَةٌ Cem’i أَقْدَارٌ [akdâr] gelir. Ve قَدَرٌ [kader] masdar olur, تَقْدِيرٌ [takdîr] ma’nâsına, ke-mâ se-yuzkeru. Ve bir nesneye güç yetip kâdir olmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَدِرَ عَلَى الشَّيْءِ قَدَرًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا اقْتَدَرَ Ve bir adamın boynu kısa olmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَدِرَ الرَّجُلُ إِذَا قَصُرَ عُنُقُهُ