(a. i.) : 1) abdest alırken üzerine meshedilebilen, çizme, mest, çedik gibi ayakkabı. 2) deve tabanı. 3) deve.

اَلْخُفُّ [el-huff] (hâ’nın zammı ve fâ’nın teşdîdiyle) Devenin tabanı derisinin biriktiği yere denir ki bakanak ta’bîr olunur; at ve katır kısmının حَافِرٌ [hâfir]i menzilindedir. Ve bunlar cüz’-i a’zam olmakla vücûdlarından kinâye olunur; yukâlu: مَا لَهُ خُفٌّ وَلاَ حَافِرٌ Ve gâh olur ki خُفٌّ [huff] devekuşunun tırnağında dahi isti’mâl olunur, 'alâ-kavlin deve ile devekuşuna mahsûstur. Cem’i أَخْفَافٌ [ahfâf] gelir. Ve خُفٌّ [huff] İnsânın ayağına giydiği çizmeye ve mest ve edik ve çedik ve tomak makûlesi ayakkabıya denir ki üzerine mesh mümkin ola, Fârisîde mûze denir; cem’i خِفَافٌ [hifâf] gelir. Bir kat olmakla hiffetinden nâşî ıtlâk olundu. Bunun üzerinden giyilen ayakkabıyaجُرْمُوقٌ [curmûk] denir ki ser-mûze mu’arrebidir, hâlen bizim mest üzerinden giydiğimiz çizme جُرْمُوقٌ [curmûk]tur. Ve çizme ser-mûze muharrefi olmak gâlibdir, inşâ’allâh جُرْمُوقٌ [curmûk] mâddesinde ziyâdece tafsîl olunur. Ve minhu’l-meselu: “رَجَعَ بِخُفَّيْ حُنَيْنٍ” Aslı budur ki hîre’de bir çizmeci var idi. Bir a’râbî gelip bir çift çizme iştirâ sadedinde olmakla bir takrîb huneyn’i igzâb eyledi. Ve huneyn zâtında mütehevvir ve bed-dil şahs olmakla a’râbîyi savdıktan sonra o çizmeleri alıp a’râbînin güzergâhında birini yol üzere, dîgerini bir mîl kadar meydânlı yine yol üzere ilkâ eyleyip ve kendisi bir kemîn-gâhta ihtifâ eyledi. Bir iki sâ’at mürûrunda a’râbî devesine binmiş zuhûr eyledi. Evvelki çizmenin yanına geldikte dikkat edip işbu çizme huneyn’den iştirâ edeceğim çizmeye pek müşâbih ve belki 'aynı gibi bir ma’nâdır, kâşkî tâk-ı dîgeri dahi olaydı, nüzûl ve ahz ederdim diye mırıldanarak mürûr eyledi. Bir mikdâr gittikten sonra o tâk-ı dîgere de tesâdüf eyledikte evvelkisini almadığına nâdim olmakla billâhi ganîmettir deyip hemân deveden nüzûl ve evvelki çizmeye doğru şitâb eyledi. O hılâlde huneyn kemînden hayye gibi hurûc ve deveye rükûb edip hemân bir tarafa ılgar ve gaybûbet eyledi. Bîçâre a’râbî çizmeyi alıp geldikte deveden ve hamûlesinden kat’â eser ve nişân bulmayıp beri öte bir zamân pûyân olup 'âkıbet haybet ve hırmânla obası tarafına 'azîmet eyledi. Vusûlünde مَاذَا جِئْتَ بِهِ مِنْ سَفَرِكَ diye pürsân olanlara جِئْتُكُمْ بِخُفَّيْ حُنَيْنٍ diye cevâb vermekle beyne’l-'Arab رَجَعَ بِخُفَّيْ حُنَيْنٍ darb-ı mesel oldu. Bir hâcet ve matlabdan ye’s ve hırmânla mürâca’at olundukta îrâd olunur. İbnu’s-Sikkît dedi ki huneyn nâm bir tünd ve şedîd kimse var idi. Esed b. Hâşim b. 'Abdumenâf oğlu olmak iddi’âsında olmakla bir gün ayağına bir çift kırmızı çizme giyip 'Abdulmuttalib cenâblarına gelip يَا عَمُّ أَنَا ابْنُ أَسَدِ بْنِ هَاشِمٍ dedikte, ‘Abdulmuttalib لاَ وَثِيَابِ أَبِي هَاشِمٍ مَا أَعْرِفُ شَمَائِلَ هَاشِمٍ فِيكَ diye nisbetini inkâr eyledi. Pes merdûd olup ye’s ve haybetle rücû’ eylemekle halk onun hakkında رَجَعَ حُنَيْنٌ بِخُفَّيْهِ demeleriyle giderek mesel oldu. Ve خُفٌّ [huff] Arz-ı galîzaya denir; tekûlu: نَزَلْنَا فِي خُفٍّ مِنَ الْأَرْضِ أَيِ الْغَلِيظَةِ مِنْهَا Ve insânın tabanına denir; yukâlu: إِشْتَكَى خُفَّهُ وَهُوَ مَا أَصَابَ الْأَرْضَ مِنْ بَاطِنِ قَدَمِهِ Ve erkek koca deveye denir.

اَلْخُفُّ [el-huff] (hâ’nın zammı ve fâ’nın teşdîdiyle) Devenin ayağında olan deri ki sâ’ir hayvânâtın tırnağı mesâbesindedir. Ve خُفٌّ [huff] Ediğe dahi derler ki ayağa giyerler. Ve خُفٌّ [huff] نَعْلٌ [na’l] dedikleri edikten farkı budur ki خُفٌّ [huff]un yere gelen yeri نَعْلٌ [na’l]dan aglazdır.