(a. i.) : 1) bir şeyin* aslı ve esâsı, mâhiyeti. 2) gerçek, doğru; gerçekten, doğrusu. 3) sadâkat, doğruluk, bağlılık, kadirbilirlik. 4) s. mecaz karşılığı, esas olarak kullanılan [kelime]. 6) ed. bir kelime neyi anlatmak için konulmuşsa, bu kelimenin o mânâda kullanılması : “el” kelimesinin, bilinen uzuv mânâsında kullanılması gibi.

اَلْحَقِيقَةُ [el-hakîkat] (سَفِينَةٌ [sefînet] vezninde) Sâbite ve vâkı’a ma’nâsınadır; te’nîsi mevsûf i’tibârıyladır. Bu münâsebetle bir şey’e müştemil olan künh ve asl ve müntehâsına ıtlâk olunur; yukâlu: حَقِيقَةُ الشَّيْءِ أَيْ مُنْتَهَاهُ وَأَصْلُهُ الْمُشْتَمِلُ عَلَيْهِ Ve ehl-i beyân ıstılâhında asl vaz’ı üzere sabît ve müsta’mel olan kelimeden ‘ibârettir ki mecâz mukâbilidir, sübût ma’nâsından fa’îldir, hâ’ nakliyyedir. Ve حَقِيقَةٌ [hakîkat] Adama ri’âyet ve himâyeti hakk ve lâzım olan nesneye ıtlâk olunur, ‘ırz ve nâmûs ve vefâ’ ve meveddet gibi; ve minhu yukâlu: فُلاَنٌ حَامِي الْحَقِيقَةِ وَهِيَ مَا يَحِقُّ عَلَيْهِ أَنْ يَحْمِيَهُ Lisânımızda “filân hakîkatsiz kimsedir” ta’bîri bu ma’nâdandır. Ve حَقِيقَةٌ [hakîkat] Sancağa ıtlâk olunur; رَايَةٌ [râyet] ma’nâsına.