(a. i.) : 1) toplama, cem’etme. 2) ölüleri diriltip mahşere çıkarma; kıyamet. Sûre-i haşr : Kur’ân’ın 59) sûresi.

iz. ar. 1. Toplama, bir yere biriktirme. 2. Kıyâmet gününde emvâtın bi’l-ihyâ amellerine bakılmak için bir yere toplanmaları: şühedâ ile haşrolmak. 2. Emvâtın haşr olunacağı zaman, kıyâmet: haşre dek = kıyâmete kadar; rûz-ı haşr = kıyâmet günü.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre حَشْرٌ [haşr] bir cemâ’ati makarr ve me’vâlarından nefîr üzere iz’âc ve ihrâc eylemeğe mevzû’dur, ba’dehu cemâ’at mülâsebesiyle cem’ ma’nâsında isti’mâl olundu. Ve latîf ve nâzük olan kulağa ve ok yeleğine vasf oldu, hiddet ve intişârı ‘alâkasıyla, ya’nî ince ve dik olmakla gûyâ ki uzunluğuna yerinden münza’ic olmuştur. İntehâ. Ve حَشْرٌ [haşr] Kezâlik latîf ve nâzük olan ok yeleğine denir; yukâlu: قُذَّةٌ حَشْرٌ أَيْ لَطِيفٌ Ve ince ve nâzük olan temrene de vasf olur; yukâlu: سِنَانٌ حَشْرٌ أَيْ دَقِيقٌŞârih der ki mutlakâ vech-i mezkûr üzere latîf ve nâzük şey’e حَشْرٌ [haşr] ıtlâk olunur. Ve حَشْرٌ [haşr] Masdar olur, temreni ve sâ’ir nesneyi ince ve nâzük kılmak ma’nâsına; yukâlu: حَشَرَ السِّنَانَ حَشْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي وَالْأَوَّلِ إِذَا دَقَّقَهُ وَلَطَّفَهُ Ve cem’ eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: حَشَرَ النَّاسَ إِذَا جَمَعَهُ Ve bir adamı vatanından iclâ’ ve ib’âd eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: حَشَرَ فُلاَنًا إِذَا جَلاَهُ عَنْ وَطَنِهِ [Ve] جَلَأٌ mâddesi müte’addî ve lâzım gelir. Ve kurak ve kıtlık sene hayvânları süpürü kırıp geçirmek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: حَشَرَتِ السَّنَةُ الشَّدِيدَةُ الْمَالَ إِذَا أَحْجَفَتْهَا وَأَهْلَكَتْهَا Ve bir adamın zekeri yâhûd karnı pek iri ve büyük olmakla önünde dikilip durmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: حُشِرَ فُلاَنٌ فِي ذَكَرِهِ وَفِي بَطْنِهِ عَلَى بِنَاءِ الْمَجْهُولِ إِذَا كَانَا ضَخْمَيْنِ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ Kezâlik bir adamın başı pek büyük ve şedîd olmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: حُشِرَ فِي رَأْسِهِ إِذَا اعْتَزَّهُ ذَلِكَ وَكَانَ أَضْخَمَهُ Ve حَشْرٌ [haşr] Esâmîdendir: Sâlim b. harmele b. haşr ve 'Attâb b. Ebi’l-haşr ashâbdandır.

اَلْحَشْرُ [el-haşr] (hâ’nın fethi ve şîn’in sükûnuyla) Şol kulağa derler ki ince ve latîf ola, nitekim ‘Arab atlarında olur; yukâlu: أُذُنٌ حَشْرٌ أَيْ لَطِيفَةٌ كَأَنَّهَا حُشِرَتْ حَشْرًا أَيْ بُرِيَتْ وَحُدِّدَتْ Ve kulaktan gayrıda dahi isti’mâl olunur. Ve آذَانٌ حَشْرٌ dahi derler, tesniye ve cem’ olmaz, zîrâ bu aslında masdardır, مَاءٌ غَوْرٌ [mâ’un gavrun] مَاءٌ سَكْبٌ [mâ’un sekbun] gibi. Ve gâh olur حَشْرٌ [haşr] ok yeleğinin latîfine dahi derler. Ve gönderin dahi incesine ve latîfine de derler; yukâlu: حَشَرْتُهُ حَشْرًا Ya’nî “Gönderi ince ve latîf ettim.” Ve bu makâmda surâh’ta حَشْرٌ [haşr]ı “nevk-i tîr” ile tefsîr etmiştir, ok temreni ma’nâsına. Zâhîr budur ki galattır, zîrâ sihâh’ta اَلْحَشْرُ مِنَ الْقُذَذِ مَا لَطُفَ demiştir. Ve hafî değildir ki قُذَذٌ [kuzez] ok yelekleridir, ok temreni değildir. Ve İbn Kemâl Paşa’nın Muhîtu’l-Luga nâm kitâbında حَشْرٌ [haşr] “tîz kerden-i sinân” dediği dahi muhâlif olur, ‘alâ-mâ lâ-yahfâ. Ve Ahfeş, سَهْمٌ حَشْرٌ وَسِهَامٌ حُشْرٌ hikâyet etti, hâ’nın fethiyle evvelde ve zammıyla sânîde, nitekim جَوْنٌ [cevn] ve جُونٌ [cûn] ve وَرْدٌ [verd] ve وُرْدٌ [vurd] ve ثَطٌّ [satt] ve ثُطٌّ [sutt] derler. Ve جَوْنٌ [cevn] cîm’in fethiyle ak nesneye derler. Ve ثَطٌّ [satt] sâ’nın fethiyleكَوْسَجٌ [kevsec]e derler. Ve حَشْرٌ [haşr] Cem’ etmek ma’nâsına da gelir; yukâlu: حَشَرْتُ النَّاسَ أَحْشُرُهُمْ حَشْرًا أَيْ جَمَعْتُهُ ve minhu يَوْمُ الْحَشْرِ Ve حَشْرٌ [haşr] Mevt ma’nâsına da gelir, Sa’îd b. Mesrûk, 'İkrime’den rivâyet etmiştir ki Bârî ta’âlânın ﴿وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ﴾ (التكوير 5) kavl-i şerîfinde هَلَكَتْ ma’nâsınadır. Ve إِهْلَاكٌ [ihlâk] ma’nâsına da gelir; yukâlu: حَشَرَتِ السَّنَةُ مَالَ فُلَانٍ أَيْ أَهْلَكَتْهُ

اَلْخَشْرُ [el-haşr] (hâ’nın fethi ve şîn’in sükûnuyla) Bir nesnenin yaramazını gidermek; yukâlu: خَشَرْتُ الشَّيْءَ أَخْشِرُهُ خَشْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا نَقَّيْتَ مِنْهُ خُشَارَتَهُ Ve خُشَارَةٌ [huşâret] Ednâ olan kimseye derler; yukâlu: فُلَانٌ مِنَ الْخُشَارَةِ إِذَا كَانَ دُونًا