(a. i. c. : a’yân, uyûn) : 1) göz. 2) aslı, kendisi. 3) bir şeyin eşi, tıpkısı. 4) kaynak, pınar, (bkz. : a’yün). 5) Osmanlı alfabesinin yirmi birinci harfi, (bkz. : ayın).

iz. ar. cm: uyûn, a‘yün, a‘yân. [Arabîde müennestir.] 1. Göz, çeşm, dîde: نور عینم nûr-ı aynım = gözümün nûru; عین واحد ayn-ı vâhid = bir gözlü, bir gözü kör. 2. Pınar, kaynak. n. 3. Bir şahıs veya şeyin kendisi, zâtı, aslı: bu at, bu araba o vakit gördüğünüzün aynıdır; bu varakanın aynını bana verdi, sûretini sen al. 4. Bir şeye çok benzeyen misâli, tıbk, sûret, tamâmıyla müşâbih şahıs veya şey: bu da onun aynıdır; bunun aynını çıkarmalı. 5. tıbk, sırf, mahz: ayn-ı kerâmet; ayn-ı hatâ. 6. Bir memleketin muteberân ve eşrâfı [lisânımızda müfredi bu mana ile kullanılmayıp, üçüncü cem‘i müsta‘meldir:] a‘yân-ı memleket. ba: اعیان a‘yân. 7. Şekli esâsen göze benzeyen (ع ayn) harfinin ism-i müştereki: ayn-ı mühmele ki, ayn-ı mu‘cemeden tefrîk için böyle denilir. 8. hk. Hâne ve at ve tencere gibi muayyen ve müşahhas olan şey.

iz. ar. cm: uyûn, a‘yün, a‘yân. [Arabîde müennestir.] 1. Göz, çeşm, dîde: نور عینم nûr-ı aynım = gözümün nûru; عین واحد ayn-ı vâhid = bir gözlü, bir gözü kör. 2. Pınar, kaynak. n. 3. Bir şahıs veya şeyin kendisi, zâtı, aslı: bu at, bu araba o vakit gördüğünüzün aynıdır; bu varakanın aynını bana verdi, sûretini sen al. 4. Bir şeye çok benzeyen misâli, tıbk, sûret, tamâmıyla müşâbih şahıs veya şey: bu da onun aynıdır; bunun aynını çıkarmalı. 5. tıbk, sırf, mahz: ayn-ı kerâmet; ayn-ı hatâ. 6. Bir memleketin muteberân ve eşrâfı [lisânımızda müfredi bu mana ile kullanılmayıp, üçüncü cem‘i müsta‘meldir:] a‘yân-ı memleket. ba: اعیان a‘yân. 7. Şekli esâsen göze benzeyen (ع ayn) harfinin ism-i müştereki: ayn-ı mühmele ki, ayn-ı mu‘cemeden tefrîk için böyle denilir. 8. hk. Hâne ve at ve tencere gibi muayyen ve müşahhas olan şey.

Mütercim der ki Mukaddime-i Zemahşerî’de meşrûh olduğu üzere عَيْنٌ [‘ayn] lafzı elfâz-ı müşterekenin eşheri ve ma’nâ cihetinden ekseridir. Ve medlûlü olan ma’nâların ba’zı mevzû’un leh-i hakîkî ve ba’zı mecâzîdir ve بَاصِرَةٌ [bâsiret] te’vîliyle mü’ennestir. Ve Râgib’in beyânına göre ma’ânî-i sâ’ire birer münâsebetle müste’ârdır, meselâ eşref-i a’zâ’ olduğundan kendiden sâhib-i fazl u meziyyet nesneler isti’âre olunur. Ve cüz’-i a’zam olduğundan nefs ve zât ma’nâsına isti’mâl olunur. Ve عَيْنٌ ['ayn] Ehl-i belede denir; fethateynle lügattir; yukâlu: بَلَدٌ قَلِيلُ الْعَيْنِ أَيْ أَهْلِهِ Ve hâne cemâ’atine denir; yukâlu: مَا بِالدَّارِ عَيْنٌ أَيْ أَهْلُهَا Ve masdar olur göz değirmek ma’nâsına; yukâlu: عَانَهُ يَعِينُهُ عَيْنًا إِذَا أَصَابَهُ بِعَيْنِهِ Ve ba’zı gözde olan isâbet hâssasına denir ki her neye nazar eylese isâbet eder; yukâlu: بِهِ عَيْنٌ أَيْ إِصَابَةٌ فِي عَيْنِهِ Ve insâna denir; ve minhu yukâlu: مَا بِالدَّارِ عَيْنٌ أَيْ أَحَدٌ Ve hicâz’da Huzeyl kabîlesine mahsûs bir belde adıdır. Ve câsûsa denir; yukâlu: بَعَثَ عَيْنًا أَيْ جَاسُوسًا Ve bu 'avrete فَرْجٌ [ferc] ve merkûba ظَهْرٌ [zahr] ıtlâkı gibidir. Ve عَيْنٌ ['ayn] ve عَيَنَانٌ ['ayenân] (fetehâtla) Masdar olurlar, su akıtmak ma’nâsına; yukâlu: عَانَ الْمَاءَ عَيْنًا وَعَيَنَانًا إِذَا جَرَى Ve عَيْنٌ [‘ayn] Şol yufka deri parçasına denir ki kemân-gürüh ve zenbûrun yuvalağını ona sarıp atarlar. Ve cemâ’at ve gürûh ma’nâsınadır; fethateynle de câ’izdir; yukâlu: جَاءَتْ عَيْنٌ مِنَ النَّاسِ أَيْ جَمَاعَةٌ Ve hâssa-i basara denir ki gözde olan görücülük kuvvetidir, kuvâ-yı hamse-i zâhirenin biridir; yukâlu: هُوَ قَوِيُّ الْعَيْنِ أَيْ حَاسَّةٌ بَصَرِيَّةٌ قَوِيَّةٌ Ve hâzır ve mevcûd olan şey’e denir; yukâlu: هُوَ عَيْنٌ أَيْ حَاضِرٌ Ve hakîkat-i kıbleye denir ki namâzda oraya teveccüh olunur. Ve hurûf-ı hecâdan bir harftir ki hurûf-ı halkiyyedendir ve mehcûredendir. Lede’t-telaffuz izhârında ihtimâm olunmak münâsibdir, lâkin mü’eddi’-i istikrâh olacak denli mübâlaga olunmamak lâzımdır.

Twenty-first letter of the Turkish and Persian alphabets, and eighteenth of the Arabic. It does not enter into the orthography of any purely Persian or Turkish word. Its phonetic value in Arabic and in an Arab mouth, is a harsh guttural catch or hiatus. As pronounced by a Turkish scholar, the letter is either entirely silent, or the slightest hiatus is made sensible. But, though often silenced by the educated, and unknown to the vulgar, the letter ع has a solid consonantal value. It may be considered as the harsh hiatus; and, as such, may be paired off with the soft hiatus, (the hemze). In other words, ع may be considered a hard hemze. The place of an ع in a word, should always be marked in transliteration.In this work we have adopted a reversed apostrophe (thus; ء) to represent the ع in transliterations, distinguishing it from the sign which represents the hemze, by turning its head in the opposite direction.As a harsh consonant, the ع should be always followed, when movent, by a hard vowel, but, as it is itself softened down in Turkish pronunciation, a, i and ü are occasionally used after it.This letter has the numerical value of 70 in chronograms.The full name of the letter is عین سعفص (the letter ع of the word sa’fas in the ebjed formula), and عین مهملە (the undotted ع).In astronomical works the letter is used as an abbreviation for اجتماع (conjunction), and for تربیع (quadrature). In the margin of the Qur’an, it denotes the end of a section of ten verses, and before a quotation of poetry, it marks a hemistich (مصراع).

s. (pl. اعین، اعیان، عیون) 1. The eye; also, a look, a glance. 2. The eyehole of a needle, etc. 3. A spring, source of water. 4. A bud on a plant. 5. An outlook, scout or spy. 6. A chief. 7. The best, the choice of cattle, etc. 8. Coin, ready money. 9. Bullion. 10. Self. 11. An exact copy, a counterpart. 12. The letter ع.

ذُو الْعُيَيْنَتَيْنِ [zu’l-'uyeyneteyn] (‘ayn’ın kezâlik zammı ve yâ’-i evvelin fethi ve sânînin sükûnuyla) Câsûs; ma’nâ-yı mezbûrdan me’hûzdur; وَلَا تَقُلْ ذُو الْعُوَيْنَتَيْنِ Ve عَيْنٌ ['ayn] Pınar gözüne dahi derler. Ve عَيْنٌ ['ayn] Diz gözüne dahi derler ki o dizin mukaddeminde olan çukur yerdir ki incik üzerindedir. Ve عَيْنٌ ['ayn] Cirm-i şemse dahi derler. Ve عَيْنٌ ['ayn] Gözcüye ve câsûsa dahi derler. Ve عَيْنٌ ['ayn] Altına [derler]. Ve عَيْنٌ ['ayn] Nakd olan altına ve akçeye dahi derler. Ve عَيْنُ عُنَّةٍ ['aynu 'unnet] ('ayn’ın zammı ve nûn’un teşdîdiyle) Âşikâre sen bir kimseyi görmen ve o seni görmemek ma’nâsına gelir; tekûlu: لَقِيتُهُ عَيْنَ عُنَّتِهِ إِذَا رَأَيْتَهُ عَيَانًا وَلَمْ يَرَكَ Ve عَمْدُ عَيْنٍ ['amdu 'ayn] Bir nesneyi 'an-kasd etmeğe derler; tekûlu: فَعَلْتُ ذَاكَ عَمْدَ عَيْنٍ إِذَا تَعَمَّدْتَهُ بِجِدٍّ وَيَقِينٍ Ve عَمْدًا عَلَى عَيْنٍ dahi bu ma’nâyadır. Ve أَوَّلَ عَيْنٍ [evvele 'ayn] قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ ma’nâsına gelir; tekûlu: لَقِيتُهُ أَوَّلَ عَيْنٍ إِذَا صَارَفْتَهُ قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ Ve عَيْنُ الشَّيْءِ [‘aynu’ş-şey’] Bir nesnenin hayrlısına derler. Ve عَيْنُ الشَّيْءِ [‘aynu’ş-şey’] Bir nesnenin nefsine dahi derler; yukâlu: هُوَ هُوَ عَيْنًا وَهُوَ هُوَ بِعَيْنِهِ وَيُقَالُ لَا آخُذُ إِلَّا دِرْهَمِي بِعَيْنِهِ Ve fi’l-meseli: “إِنَّ الْجَوَادَ عَيْنُهُ فُرَارُهُ” Ya’nî “İyi atın 'aynına nazar, dişin yoklamak mesabesindedir” ki فُرَارٌ [furâr] zamm-ı fâ’yla davarın dişin görmektir. Ve بُعْدُ عَيْنٍ [bu’du 'ayn] bu’d-i mu’âyene ma’nâsına gelir; tekûlu: لَا أَطْلُبُ أَثَرًا بَعْدَ عَيْنٍ أَيْ بَعْدَ مُعَايَنَةٍ Ve عَيْنٌ ['ayn] Ehad ma’nâsına dahi gelir; yukâlu: مَا بِهَا عَيْنٌ أَيْ أَحَدٌ Ve عَيْنٌ ['ayn] Nâstan bir cemâ’at ma’nâsına da gelir; yukâlu: بَلَدٌ قَلِيلُ الْعَيْنِ أَيْ قَلِيلُ النَّاسِ Ve عَيْنٌ ['ayn] Kıble-i 'Irâk’ın sağ cânibine dahi derler; yukâlu: نَشَأَتِ السَّحَابَةُ مِنْ قِبَلِ الْعَيْنِ أَيْ مِنْ جَانِبِ الْيَمِينِ Ve عَيْنٌ ['ayn] 'Ale’d-devâm yağan yağmura dahi derler. Ve أَوَّلَ عَيْنٍ [evvele 'ayn] İbtidâ ma’nâsına dahi gelir; yukâlu: لَقِيتُهُ أَوَّلَ عَيْنٍ أَيْ أَوَّلَ شَيْءٍ Ve bununla bundan akdem zikr olunan قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ ma’nâsının farkı vardır, te’emmül oluna. Ve أَسْوَدُ الْعَيْنِ [Esvedu’l-'Ayn] Bir dağın 'alemidir. Ve رَأْسُ عَيْنٍ [Re’su 'Ayn] Bir şehrin ismidir. Ve terâzûnun bir cânibine mâ’il olmasına dahi عَيْنٌ ['ayn] derler; yukâlu: في الميزان عين إذا لم يكن مستويا Ve ammâ terâzû keffesine عين ['ayn] ıtlâk olunmak, nitekim Muhezzebu’l-Esmâ’da tasrîh olunmuşturve beyne’n-nâs meşhûrdur, onun sıhhatinde kelâm vardır, zîrâ sıhâh’ta ve kâmûs’ta musarrah olan 'adem-i istivâ ma’nâsıdır fakat. Ve عَيْنٌ ['ayn] Hey’ete ve manzara dahi derler, ke-mâ kâle’l-haccâc li’l-hasen: “لَعَيْنُكَ أَكْبَرُ مِنْ أَمَدِكَ” يَعْنِي مَنْظَرُكَ أَكْبَرُ مِنْ سِنِّكَ Ve عَيْنٌ ['ayn] Hurûf-ı mukatta’adan birine dahi derler. Ve عَبْدُ عَيْنٍ ['abdu 'ayn] Şol kimseye derler ki nazarında oldukça 'ubudiyyet izhâr ede ve gâ’ib oldukta etmeye; yukâlu: هُوَ عَبْدُ عَيْنٍ أَيْ هُوَ كَالْعَبْدِ لَكَ مَا دُمْتَ تَرَاهُ فَإِذَا غِبْتَ فَلَا Ve أَنْتَ عَلَى عَيْنِي Bir kelâmdır ki ikrâmda ve hıfzda isti’mâl olunur. Kâlallâhu ta’âlâ: ﴿وَلِتُصْنَعَ عَلَى عَيْنِي﴾ (طه، 39) Ve عَيْنٌ ['ayn] Deride olan yufka dâ’ireye dahi derler ki bu 'ayb 'add olunur; yukâlu: بِالْجِلْدِ عَيْنٌ وَهِيَ دَوَائِرُ رَقِيقَةٌ وَذَلِكَ عَيْبٌ فِيهِ