(a. i. c. : hudûd) : 1) yanak. Lâle-hadd : lâle (al) yanaklı, (bkz. : ızgâr, ruh).

اَلْهَيْدُ [el-heyd] (كَيْدٌ [keyd] vezninde) ve اَلْهَادُ [el-hâd] (gayr-i kıyâs üzere yâ’yı elife kalble) Bir adamı mehûl ve mûhiş nesne ile belinlendirmek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ يَهِيدُهُ هَيْدًا وَهَادًا إِذَا أَفْزَعَهُ Ve bir kimseyi gussa-nâk eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ إِذَا كَرَّبَهُ Ve bir nesneyi tahrîk eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ إِذَا حَرَّكَهُ Ve bir nesneyi ıslâh eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ إِذَا أَصْلَحَهُ

Mü’ellif وَحَرَّكَهُ وَأَصْلَحَهُ 'unvânında resm eylemekle her biri ma’nâ-yı mahsûs olmak üzere terceme olundu, lâkin Zemahşerî bir nesneyi ıslâh için tahrîk ma’nâsına resm etmekle ona göre ikisi bir ma’nâ olur, hattâ ifsâd için tahrîkte isti’mâl olunmaz diye tasrîh eylemiştir. Ve Nihâye’de “لاَ يَهِيدَنَّكُمُ الطَّالِعُ الْمُصْعِدُ” hadîsinde asl اَلْهَيْدُ اَلتَّحْرِيكُ dedikten sonra قِيلَ لَهُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فِي مَسْجِدِهِ يَا رَسُولَ اللهِ هِدْهُ فَقَالَ بَلْ عَرْشٌ كَعَرْشِ مُوسَى hadîsinde أَيْ أَصْلَحَهُ وَقِيلَ هُوَ الْإِصْلاَحُ بَعْدَ الْهَدْمِ ‘ibâretiyle muhtelif olduğunu iş’âr eylemiştir, zîrâ هَدْمٌ [hedm] tahrîk lâzımıdır. Ve sâ’ir ba’zı ümmehâttan dahi Zemahşerî kavli münfehim olmakla ikisi ma’nâ-yı vâhid olmak müte’eyyiddir. Ve هَيْدٌ [heyd] Bir nesneyi yerinden izâle eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ إِذَا أَزَالَهُ Ve bir tarafa sarf ve tahvîl eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ إِذَا صَرَفَهُ Ve muztarib ve bî-karâr eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: هَادَهُ إِذَا أَزْعَجَهُ Ve zecr ve men’ eylemek ma’nâsınadır. Ve ba’zılar ya’nî Ya’kûb, يَهِيدُ kelimesi ancak harf-i nefy ile isti’mâl olunur, müsbeten isti’mâl olunmaz dedi; tekûlu: مَا يَهِيدُنِي ذَلِكَ أَيْ مَا يُزْعِجُنِي Ve bundan murâdı hemân sîga-i müstakbeldir, mâdde değildir, niteki ehâdîste müsbeten vârid olmuştur. Ve هَيْدٌ [heyd] ve هِيدٌ [hîd] (hâ’nın kesriyle) ve هَادٌ [hâd] Deve kısmını durmaktan zecr ve âzâra mahsûs savttır ve ma’nâ-yı mezbûrdandır, ‘Arablar bir kimsenin vaz’ ve şânından istifhâm mevki’inde هَيْدَ مَا لَكَ derler, dâl’ın nasbıyla, مَا شَأْنُكَ makâmında. Aslı أَهِيدُكَ yâhûd تَهَيَّدَنِي هَيْدًا idi ve minhu tekûlu: ضَرَبْتُهُ فَمَا قَالَ لِي هَيْدَ مَا لَكَ أَيْ لَمْ يَتَغَيَّرْ وَمَا قَالَ مَا شَأْنُكَ ve yukâlu: أَتَى فُلاَنٌ الْقَوْمَ فَمَا قَالُوا لَهُ هَيْدَ مَا لَكَ أَيْ مَا حَالُكَ Ve bu هَيْءَ مَا لَكَ gibi mesel mecrâsında cârî olmuştur. Ve 'Arablar “Filân adam bildiğine ve bilmediğine ihsân eder” diyecek yerde فُلاَنٌ يُعْطِي الْهَيْدَانَ وَالرَّيْدَانَ derler أَيْ يُعْطِي مَنْ عَرَفَ وَمَنْ لَمْ يَعْرِفْ [Ve] هَيْدَانٌ [heydân] هَيْدٌ [heyd]den sıfattır, muztarib eden adama denir ki burada murâd isti’tâ ile muztarib edendir ve رَيْدَانٌ [reydân] râ-i mühmele ile رَوْدٌ [revd]den me’hûzdur, müşâkeleten yâ’yla isti’mâl olundu. Ve هَيْدٌ [heyd] ve هَادٌ [hâd] Hareket ma’nâsına gelir; yukâlu: مَا لَهُ هَيْدٌ وَهَادٌ أَيْ حَرَكَةٌ Ve هَيْدٌ [heyd] Muztarib olan şey’e denir, tesmiye bi’l-masdardır.

a. (fem. هادە) 1. That demolishes with a crash. 2. That utters a loud noise; a roar.

هَيْدٌ [heyd] (hâ’nın fethi ve yâ’nın sükûnuyla) ve هِيدٌ [hîd] (hâ’nın kesriyle) ve هَادٌ [hâd] Bunların üçü dahi şol kelimelerdir ki bunlarla deveyi men’ ederler. Ve ‘Arabların مَا لَهُ هَيْدٌ وَلَا هَادٌ dedikleri مَا يُقَالُ لَهُ هَيْدٌ وَلَا هَادٌ ma’nâsınadır, ya’nî ona mâni’ olur kimse yoktur.

اَلْهَادُّ [el-hâdd] Bir âvâzdır ki deryâdan peydâ olur. Onu deryâ kenârında olan kimseler işitirler ki onun ra’d âvâzı gibi yankılanması olur yer yüzünde ve gâh olur ki ondan zelzele dahi peydâ olur.