(a. ha.) : Osmanlı alfabesinin otuzuncu harfi olup, “hâ-i hevvez"veya"hâ-i resmiyye” denilen ve “ebced” hesabında beş sayısının karşılığı olan harfin adı.

is. “ه he” harfinin ism-i Arabîsi; سكته هاء hâ’-i sekte, رسميه هاء hâ’-i resmiye = kelimenin âhirinde olup fethayı takviye eden “ه he” harfi: فاطمه Fâtıma, بنده bende gibi.

هَاءَ [hâ’e] (جَاءَ [câ’e] vezninde) Kelime-i telbiyedir, ya’nî nidâ olunan kimsenin savt-ı icâbetinden hikâyedir ki bizim lisânımızda dahi hemzenin sükûnuyla ve hemzesiz îrâd olunur ve fîhi kâle’ş-şâ’ir: “لاَ بَلْ يُجِيبُكَ حِيَن تَدْعُو بِاسْمِهِ || فَيَقُولُ هَاءَ وَطَالَمَا لَبَّــــى” Ya’nî “Hâl öylece değildir, belki sen onu ismiyle çağırdıkta sana icâbet edip هَاءَ [hâ’e] ya’nî لَبَّيْكَ [lebbeyk] diye telbiye eder ve kemâl-i inkıyâd ve icâbetinden uzun uzadı pek çok telbiye eder.” Mü’ellifin şâhid iradı, Sagânî Tekmile’de mütevakkıf olmakla onu redde mebnîdir. Ve هَاءَ [hâ’e] (kezâlik جَاءَ [câ’e] vezninde) İsm-i fi’l-i emr olur, هَاكَ [hâ-ke] ma’nâsına ki خُذْ [huz] ma’nâsınadır ve gâhî kâf-ı hitâbla zikr olunup tasarruf ederler, خُذْ أَنْتَ [huz ente] ma’nâsına ve gâhî kâf’tan müstagnî olup âhirinde olan hemzeden tasarruf ederler. Müfredinde هَاءَ [hâ’e] derler; tesniye müzekkerinde هَاؤُمَا [hâ’umâ] derler ve cem’-i müzekkerinde هَاؤُمْ [hâ’um] derler ve müfred mü’ennesinde هَاءِ [hâ’i] derler bilâ-yâ’in hemzenin kesriyle ve tesniye mü’ennesinde هَاؤُمَا [hâ’umâ] derler ve cem’-i mü’ennesinde هَاؤُنَّ [hâ’unne] derler nûn-ı müşeddede ile. Ve bunda bir lügat dahi vardır ki هَأْ يَا رَجُلُ [he’ yâ reculu] derler hemze-i sâkine ile هَعْ [ha’] vezninde; bunun aslı هَاءْ [hâ’] idi هَاعْ [hâ’] vezninde, ictimâ’-ı sâkineyne mebnî elif sâkıt olmuştur; mü’ennesinde هَائِي [hâ’î] denir هَاعِي [hâ’î] vezninde ve tesniyelerinde هَاءَا [hâ’â] denir هَاعَا [hâ’â] gibi. Ve cem’-i mü’ennesinde هَأْنَ [he’ne] denir هَعْنَ [ha’ne] vezninde, zâhiren cem’-i müzekkeri yine هَاؤُمْ [hâ’um] olmaktır.

اَلْهَاءُ [el-hâ’] elifin meddiyle hurûf-ı mu’cemedendir, ya’nî bî-ma’nâ olan hurûf-ı hecâdandır. Ve gâh olur هَا hurûf-ı ziyâdeden olur.

هَاءِ [hâ’i] (kesr-i hemze ile) Getir demektir, هَاتِ ma’nâsına; mü’ennesinde هَائِي derler yâ’nın isbâtıyla, هَاتِي gibi ve mer’eteyn ve recüleyn için هَائِيَا dersin, ricâl için هَاؤُوا nisâ için هَائِينَ dersin هَاتِينَ gibi. Bunların cemî’inde hemzeyi makâm-ı tâ’ya ikâmet edersin, kaçan ki هَاءِ يَا رَجُلُ desen feth-i hemze ile ma’nâsı هَاكَ demek olur, خُذْ ma’nâsına, tesniyesinde هَائِيَا ve cem’inde هَاؤُمْ dersin mislu هَاكُمَا ve هَاكُمْ Mü’ennesinde هَاءِ dersin kesr-i hemze ile yâ’sız, mislu: هَاعِ Ve tesniyesinde هَاؤُمَا cem’inde هَؤُونَ dersin. Bu cümlesinde hemzeyi makâm-ı kâf’a ikâmet edersin. Ve bunda bir lügat dahi vardır ki هَأْ يَا رَجُلُ derler hemze’nin sükûnuyla mislu هَعْ Ve bu aslında هَاءْ idi mislu: هَاعْ Elif sâkıt oldu, ictimâ’-ı sâkineynden ötürü. Ve mü’ennesinde هَائِي dersin mislu: هَاعِي Ve recüleyn ve imre’eteyn için هَاءَا dersin mislu هَاعَا Ve ricâl için هَاؤُوا dersin mislu هَاعُوا Ve nisâ için هَأْنَ dersin mislu هَعْنَ teskînle. Ve kaçan ki sana هَاءَ deseler feth-i hemze ile cevâbında مَا أَهَاءُ dersin ya’nî almam dersin, مَا آخُذُ ma’nâsına ve مَا أُهَاءُ dersin zamm-ı hemze ile mechûl vezni üzere, ya’nî bana verilmez, مَا أُعْطَى ma’nâsına.