(a. s. nizâm’dan) : nizam veren, tertipliyen, düzenliyen.

(a. i. c. : nizâmât) : 1) dizi, sıra. 2) "düzen, usul, tertip yol; kaide. 3) zamânın îcablarına göre konulan- esaslar. 4) Hindistan’da müstakil küçük devletler hâlindeki ülkelerin hükümdarlığı.

iz. sıf. ar. [nizâm’dan imb.] Nizâm veren, nizâma koyan, tertip ve tanzîm eden: nazzâm-ı umûri’l-cumhûr.

iz. ar. 1. Dizi, sıra. 2. Usûl, tertip, kâide, düzen: işi nizâma komak; işlere nizâm vermek. 3. İhtiyâcât-ı zamâniyyeye göre ittihâz olunan kânûn: nizâma tevfîkan hareket etmek. 4. Yeni usûl üzere mürettep ve muntazam asker, asâkir-i muvazzafa: Nizâm-ı Askerî, Ocağı. 5. Asâkir-i Muntazama’nın asıl birinci sınıfı, nizâmiye sınıfı: iki tabur nizâm ve üç tabur redîf askeri var idi. 6. Bir işe nizâm ve tertip veren adam, vezîr, düstûr: Nizâmü’l-mülk; Nizâmü’l-âlem.

اَلنَّظَّامُ [en-Nazzâm] (شَدَّادٌ [şeddâd] vezninde) Mütekellimînden İbrâhîm b. Seyyâr el-Mu’tezilî lakabıdır. Ve Muhammed b. 'Abdulcebbâr eş-Şâ’ir el-Endelusî lakabıdır.

اَلنِّظَامُ [en-nizâm] (كِتَابٌ [kitâb] vezninde) نَظْمٌ [nazm] gibi masdardır, dizmek ma’nâsınadır; yukâlu: نَظَمَ اللُّؤْلُؤَ نَظْمًا وَنِظَامَا إِذَا أَلَّفَهُ وَجَمَعَهُ فِي نَظْمٍ Ve نِظَامٌ [nizâm] Diziye ıtlâk olunur, inci dizisi ve tesbîh dizisi gibi; cem’i نُظُمٌ [nuzum] gelir, كُتُبٌ [kutub] vezninde. Ve bir işin sebât ve kıyâmına medâr ve sebeb olan nesneye ve hâlete ıtlâk olunur; cem’i أَنْظِمَةٌ [enzimet] gelir ve أَنَاظِيمُ [enâzîm] gelir; yukâlu: هُوَ نِظَامُ أَمْرِهِ أَيْ مِلَاكُهُ Ve sîret ve hedy ve tarîkat ma’nâsına müsta’meldir. Ve de’b ve 'âdet ma’nâsına müsta’meldir. Ve نِظَامَا السَّمَكَةِ [nizâma’s-semeket] أُنْظُومَتَانِ [unzûmetân] ma’nâsınadır, ke-mâ se-yuzkeru. Ve نِظَامٌ [nizâm] Dertop mün’akid olan kumluğa denir.

s. 1. An arranger; a stringer (of beads, etc). 2. A versifier. 3. A name of men.

اَلنِّظَامُ [en-nizâm] (nûn’un kesriyle) Şol ipliktir ki ona inci dizerler.