لَيْسَ [leys] (lâm’ın fethi ve yâ’nın sükûnuyla) Kelime-i nefydir, fi’l-i mâzîdir; aslında لَيِسَ idi yâ’nın kesriyle, sakîl 'add olunup iskân olundu ve elife kalb olunmadı, zîrâ bu fi’l-i mâzî olup hâle delâlet ettiği için tasarruf olunmadı ve bunun fi’l olduğuna delâlet eden her ne denli fi’l tasarrufu gibi tasarruf olunmaz ise de لَسْتَ - لَسْتُمَا - لَسْتُمْ dedikleridir, ضَرَبْتَ - ضَرَبْتُمَا ضَرَبْتُمْ gibi. Ve bu ef’âlin ‘âmil olanlarından kılındı, كَانَ gibi ve كَانَ nin ahavâtı gibi ki ismlerin merfû’ ve haberlerin mansûb ederler, bu kadar var ki لَيْسَ kelimesinin haberine bâ dâhil olur, لَيْسَ [leyse]nin ahavâtı haberine dâhil olmaz; tekûlu: لَيْسَ زَيْدٌ بِمُنْطَلِقٍ Bâ kelimesi ta’diye-i fi’l için ve te’kîd-i nefy için dâhil olmuştur ve dâhil olmaması dahi câ’izdir, zîrâ mü’ekkid olan nesneden istignâ câ’izdir. Ve ef’âlden ba’zı gâh olur harfle ta’diye eder ve gâh harfsiz ta’diye eder; nahvu: إِشْتَقْتُكَ وَاشْتَقْتُ إِلَيْكَ Ve لَيْسَ kelimesinin haberin kendi üzerine takdîm câ’iz değildir, sâ’ir ahavâtında câ’iz olduğu gibi tekûlu: مُحْسِنًا كَانَ زَيْدٌ وَلَا يَجُوزُ مُحْسِنًا لَيْسَ زَيْدٌ Ve gâh olur لَيْسَ ile istisnâ olunur; tekûlu: جَاءَ الْقَوْمُ لَيْسَ زَيْدًا كَمَا تَقُولُ إِلَّا زَيْدًا İsmin لَيْسَ [leyse]nin tahtında müstetir kılıp haberin لَيْسَ [leyse] ile mansûb kılarsın gûyâ ki لَيْسَ الْجَائِي زَيْدًا dersin ve senin için جَائَنِي الْقَوْمُ لَيْسَكَ demek câ’izdir bu kadar var ki muzmer-i munfasıl evlâdır.