قَدْ [kad] (kâf’ın fethi ve dâl’ın sükûnuyla) Harftir, fi’lden gayrıya dâhil olmaz. Ve قَدْ [kad] لَمَّا يَفْعَلْ kavlini cevâbıdır. Ve halîl eyitti: قَدْ [kad] cevâba muntazır olan kimsenin kelâmında îrâd olunur, meselâ bir kimse cevâba muntazır olsa قَدْ مَاتَ فُلَانٌ derler ve eger muntazır olmadan haber verseler قَدْ مَاتَ demezler, belki مَاتَ فُلَانٌ derler ve gâh olur ki قَدْ [kad] رُبَّمَا [rubbemâ] ma’nâsına dahi isti’mâl olunur. Ve eger sen قَدْ [kad] kelimesin ism kılsan müşedded kılıp كَتَبْتَ قَدْ أَحْسَنْتَ dersen, kezâlik كَيْ ve هُوَ Ve لَوْ bunlar bir tarîkle ism kılınsa âhirleri müşedded kılınır, zîrâ bu kelimelerden naks olunan harf ne idüğüne delîl yoktur, pes âhirlerine kendi cinsinden harf ziyâde olunup idgâm olunur, illâ âhiri elif olan değil zîrâ âhiri elif olanın âhirine hemze ziyâde kılarsın, zîrâ âhiri cinsinden elif ki ziyâde oluna iki elif cem’ olmağın elif-i sâniye hareket verilmek lâzım geldikte elif hemzeye münkalib olur, meselâ لَا ile yâhûd مَا ile bir kimse tesmiye olunsa لَاء ve مَاءٌ derler. Ve قَدْكَ [kadke] dedikleri حَسْبُكَ ma’nâsına ismdir; tekûlu: قَدِي وَقَدْنِي بِالنُّونِ عَلَى غَيْرِ قِيَاسٍ Zîrâ bu makûle nûn’un ziyâde olunması ef’âle mahsûstur, ضَرَبَنِي gibi ve شَتَمَنِي gibi.

اَلْقَدُّ [el-kadd] (kâf’ın fethi ve dâl’ın teşdîdiyle) Bir nesneyi tûlen yarmak; tekûlu: قَدَدْتُ السَّيْرَ وَغَيْرُهُ أَقَدَّهُ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ Ve قَدٌّ [kadd] Müsâfir kat’-ı mesâfe etmeğe dahi derler; yukâlu: قَدَّ الْمُسَافِرُ الْمَسَافَةَ إِذَا قَطَعَهَا Ve قَدٌّ [kadd] Keçi oğlağı derisine dahi derler.

اَلْقُدُّ [el-kudd] (kâf’ın zammıyla) Bir nev’ deniz balığının ismidir.

s. 1. A leathern tub or vessel. 2. A whip. 3. (n. u. قدە) Strips or thongs of hide.

s. 1. (pl. قداد قدود، اقد، اقدە،) Stature, figure. 2. A thong of leather or hide. 3. A whip. 4. A small lamb-skin. 5. Measure, size.

اَلْقِدُّ [el-kidd] (kâf’ın kesriyle) Deriden yapılan kaba denir, niteki قِحْفٌ [kihf] ağaçtan olanına denir. Ve قِدٌّ [kidd] Kamçıya ıtlâk olunur, fethle قَدٌّ [kadd] gibi ki zikr olundu. Ve dibâgat olunmamış ham deriden uzunluğuna kesilmiş kayışlara ve sırımlara denir; kamçıya ıtlâkı bundandır. Müfredi قِدَّةٌ [kiddet]tir hâ’yla. Ve قِدَّةٌ [kiddet] Uzun uzadı tarîkaya ıtlâk olunur. Ve Kilâb kabîlesi yurdunda bir su adıdır; bunda tahfîfle de zebân-zeddir. Ve قِدَّةٌ [kiddet] Ârâ’ ve ehvâları muhtelif olan fırkalardan bir fırkaya ıtlâk olunur. Cem’i قِدَدٌ [kided] gelir, عِنَبٌ ['ineb] vezninde ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا﴾ أَيْ فِرَقًا مُخْتَلِفَةً أَهْوَاءُهَا

iz. ar. Boy, kâmet: قد بالا kadd-i bâlâ = yüksek boy. سهى قد sehî kad = doğru boylu. سرو قد serv-kadd = servi boylu. قد و قامتى موزون kadd ü kâmeti mevzûn = boyu bosu yerinde.

(a. i.) : boy. Serv-kadd : servi boylu, (bkz. : kamet). kadd-i bâlâ : uzun boy. kadd-i bülend : yüksek, uzun boy. kadd-i mevzun : mevzun, biçimli boy.

اَلْقَضُّ [el-kadd] (kâf’ın fethi ve dâd’ın teşdîdiyle) İnciyi delmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّ اللُّؤْلُؤَةَ قَضًّا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا ثَقَبَهَا Ve bir nesneyi dövüp hurd etmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّ الشَّيْءَ إِذَا دَقَّهُ Ve kazığı yerinden çekip koparmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّ الْوَتِدَ إِذَا قَلَعَهُ Ve sevîka kand ve şeker gibi kuru nesne katmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّ السَّوِيقَ إِذَا أَلْقَى فِيهِ يَابِسًا كَقَنْدٍ أَوْ سُكَّرٍ Ve قَضٌّ [kadd] Vasf olur, topraklı ve molozlu yere denir, قَضِضٌ [kadid] gibi ki كَتِفٌ [ketif] veznindedir, ke-mâ se-yuzkeru. Ve قَضٌّ [kadd] Ta’âm makûlesi nesneye toprak ve moloz isâbet eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّتِ الْبَضْعَةُ قَضًّا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَصَابَهَا مِنَ الْقَضَضِ شَيْءٌ Ve قَضٌّ [kadd] (ve kâf’ın kesriyle) Cemî’ ma’nâsınadır, ke-mâ se-yuzkeru.

vn. & s. 1. A cutting off, a severing. 2. A slitting off a long strip or thong. 3. A cutting into strips.