اَلْفَوْهُ [el-fevh] (fâ’nın fethi ve vâv’ın sükûnuyla) فَمٌ [fem]in aslıdır, ağız ma’nâsına, zîrâ cem’i اَلْأَفْوَاهُ [el-efvâh] gelir hemzenin fethiyle ağızlar ma’nâsına. Ve أَفْوَاهٌ [efvâh]فُوَهٌ [fuveh]in cem’i dahi gelir ‘alâ-gayri’l-kıyâs fâ’nın zammı ve vâv’ın fethi ve teşdîdiyle, nehr ağzı ve yol ağzı ma’nâsına, ‘alâ-mâ se-yecî’u. Ve فَوْهٌ [fevh] Söylemek ma’nâsına dahi gelir; yukâlu: فَاهَ بِالْكَلَامِ يَفُوهُ إِذَا لَفَظَ بِهِ Ve söze ağız açmak ma’nâsına da gelir; ve yukâlu: مَا فُهْتُ بِكَلِمَةٍ أَيْ مَا فَتَحْتُ فَمِي بِهَا Ve فَمٌ [fem] kelimesinin aslı olan فُوهٌ [fûh]ta vaktâ ki zamîr-i gâyibe izâfet vaktinde iki hâ’nın ictimâ’ın kerîh gördüler ise ondan hâ’yı hazf edip هَذَا فُوهُ ve فُو زَيْدٍ dediler ve رَأَيْتُ فَا زَيْدٍ ve مَرَرْتُ بِفِي زَيْدِي dediler, pes fâ’nın hareketi mâ-ba’dine tâbi’ oldu. Ve kaçan nefsine muzâf kılsan هَذَا فِيَّ dersin, bunda ref’ ve nasb ve cerr berâber olur, zîrâ vâv yâ’ya kalb olunup idgâm olunur. Ve bunun hâlet-i ref’de vâv’la ve hâlet-i nasbda elifle isti’mâli ekseriyyâ hâlet-i izâfette olur. Ve gâh olur bilâ-izâfet dahi olur ve lâkin kalîldir. Ve ammâ ‘Arabların كَلَّمْتُهُ فَاهُ إِلَى فِيَّ dedikleri مُشَافِهًا ma’nâsınadır. Ve فُوهُ hâliyyet üzere mansûb olmuştur. Bu zikr olunan Cevherî kelâmıdır ve hafî değildir ki hâl olan mecmû’-ı kelâmdır, yalnız فَاهُ değildir, hattâ ki mansûb ola, hâlâ ki meşhûr olan فُوهُ إِلَى فِيَّ dir. Ve kaçan فُوهُ kelimesin izâfetten kat’ etseler vâv tenvîne tahammül kılmamağın hazf edip hâ’dan bedel mîm getirip هَذَا فَمٌ وَفَمَانِ وَفَمَوَانِ dediler. Ve bundan ma’lûm olur ki mîm’in 'ıvazıyyeti hâ’dandır, vâv’dan değildir, zîrâ vâv’dan 'ıvaz olaydı, mîm’le vâv’ın bir yerde cem’i câ’iz olmazdı. Ve Ebû Zeyd eyitti: 'Arabların فَاهًا لِفِيكَ dedikleri kavllerinin ma’nâsı اَلْخَيْبَةُ لَكَ demektir ve خَيْبَةٌ [haybet] hâ-i mu’ceme ile nevmîdlik ma’nâsınadır. Ve Ebû ‘Ubeyd eyitti: Bunun aslı جَعَلَ اللهُ لِفِيكَ الْأَرْضَ demektir, nitekim بِفِيكَ الْحَجَرُ ve بِفِيكَ الْإِثْلِبُ derler. Ve إِثْلِبٌsâ-i müsellese ile ufak taşı olan topraktır. Pes فَاهَا zamîri أَرْضٌ [ard]a râci’ olur, 'alâ-tarîki’l-isti’âre أَرْضٌ [ard]a فَمٌ [fem] isbât olunmakla مَنِيَّةٌ [meniyyet]e izfâr isbât olunduğu gibi.

اَلْفُوهُ [el-fûh] (fâ’nın zammı ve meddiyle) Vâhidi, eczâ-yı tîbden biri ma’nâsına.

vn. & s. A being widemouthed.

اَلْفَوْهُ [el-fevh] (fâ’nın fethi ve vâv’ın sükûnuyla) فَمٌ [fem]in aslıdır, ağız ma’nâsına, zîrâ cem’i اَلْأَفْوَاهُ [el-efvâh] gelir hemzenin fethiyle ağızlar ma’nâsına. Ve أَفْوَاهٌ [efvâh]فُوَهٌ [fuveh]in cem’i dahi gelir ‘alâ-gayri’l-kıyâs fâ’nın zammı ve vâv’ın fethi ve teşdîdiyle, nehr ağzı ve yol ağzı ma’nâsına, ‘alâ-mâ se-yecî’u. Ve فَوْهٌ [fevh] Söylemek ma’nâsına dahi gelir; yukâlu: فَاهَ بِالْكَلَامِ يَفُوهُ إِذَا لَفَظَ بِهِ Ve söze ağız açmak ma’nâsına da gelir; ve yukâlu: مَا فُهْتُ بِكَلِمَةٍ أَيْ مَا فَتَحْتُ فَمِي بِهَا Ve فَمٌ [fem] kelimesinin aslı olan فُوهٌ [fûh]ta vaktâ ki zamîr-i gâyibe izâfet vaktinde iki hâ’nın ictimâ’ın kerîh gördüler ise ondan hâ’yı hazf edip هَذَا فُوهُ ve فُو زَيْدٍ dediler ve رَأَيْتُ فَا زَيْدٍ ve مَرَرْتُ بِفِي زَيْدِي dediler, pes fâ’nın hareketi mâ-ba’dine tâbi’ oldu. Ve kaçan nefsine muzâf kılsan هَذَا فِيَّ dersin, bunda ref’ ve nasb ve cerr berâber olur, zîrâ vâv yâ’ya kalb olunup idgâm olunur. Ve bunun hâlet-i ref’de vâv’la ve hâlet-i nasbda elifle isti’mâli ekseriyyâ hâlet-i izâfette olur. Ve gâh olur bilâ-izâfet dahi olur ve lâkin kalîldir. Ve ammâ ‘Arabların كَلَّمْتُهُ فَاهُ إِلَى فِيَّ dedikleri مُشَافِهًا ma’nâsınadır. Ve فُوهُ hâliyyet üzere mansûb olmuştur. Bu zikr olunan Cevherî kelâmıdır ve hafî değildir ki hâl olan mecmû’-ı kelâmdır, yalnız فَاهُ değildir, hattâ ki mansûb ola, hâlâ ki meşhûr olan فُوهُ إِلَى فِيَّ dir. Ve kaçan فُوهُ kelimesin izâfetten kat’ etseler vâv tenvîne tahammül kılmamağın hazf edip hâ’dan bedel mîm getirip هَذَا فَمٌ وَفَمَانِ وَفَمَوَانِ dediler. Ve bundan ma’lûm olur ki mîm’in 'ıvazıyyeti hâ’dandır, vâv’dan değildir, zîrâ vâv’dan 'ıvaz olaydı, mîm’le vâv’ın bir yerde cem’i câ’iz olmazdı. Ve Ebû Zeyd eyitti: 'Arabların فَاهًا لِفِيكَ dedikleri kavllerinin ma’nâsı اَلْخَيْبَةُ لَكَ demektir ve خَيْبَةٌ [haybet] hâ-i mu’ceme ile nevmîdlik ma’nâsınadır. Ve Ebû ‘Ubeyd eyitti: Bunun aslı جَعَلَ اللهُ لِفِيكَ الْأَرْضَ demektir, nitekim بِفِيكَ الْحَجَرُ ve بِفِيكَ الْإِثْلِبُ derler. Ve إِثْلِبٌsâ-i müsellese ile ufak taşı olan topraktır. Pes فَاهَا zamîri أَرْضٌ [ard]a râci’ olur, 'alâ-tarîki’l-isti’âre أَرْضٌ [ard]a فَمٌ [fem] isbât olunmakla مَنِيَّةٌ [meniyyet]e izfâr isbât olunduğu gibi.

s. (pl. افواه) The mouth.

vn. & s. An uttering; utterance.

اَلْفَوَهُ [el-feveh] (fethateynle) Bir adamın ağzı büyük olmak, 'alâ-kavlin ön dişleri uzun olarak ağzı yayvan olmakla dudaktan taşra çıkar olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بِهِ فَوَهٌ وَهِيَ سَعَةُ الْفَمِ أَوْ أَنْ تَخْرُجَ الْأَسْنَانُ مِنَ الشَّفَتَيْنِ مَعَ طُولِهَا

(a. i.) : kökboya, kızılkök, fr. garance.

اَلْفَاهُ [el-fâh] (حَالٌ [hâl] vezninde) ve اَلْفُوهُ [el-fûh] (fâ’nın zammıyla) ve اَلْفِيهُ [el-fîh] (fâ’nın kesriyle) ve اَلْفُوهَةُ [el-fûhet] (fâ-yı mazmûme ile ki ahasstır) ve اَلْفَمُ [el-fem] (دَمٌ [dem] vezninde) Cümlesi berâberdir ki ağıza denir, Fârisîde dehân derler; cem’leri أَفْوَاهٌ [efvâh] gelir ve أَفْمَامٌ [efmâm] gelir,أَحْوَالٌ [ahvâl] ve أَكْمَامٌ [ekmâm] veznlerinde. Ve işbu أَفْمَامٌ [efmâm] lafzının vâhidi ya’nî cevher-i mâdde ve lafzından müfredi yoktur, zîrâ aslı فَوْهٌ [fevh] idi, فَوْزٌ [fevz] vezninde; سَنَةٌ lafzından hâ’ hazf olunduğu gibi bundan dahi hazf olunup فَو kalmakla vâv müteharrik olarak tarafta vâki’ ve mâ-kabli meftûh olduğu için elife kalb olunup فَا kaldı. Ve mutteridedir ki ismin mâddesi ehadühümâ tenvîn olarak iki harften 'ibâret olmak sahîh değildir. Binâ’en 'aleyh kendisine müşâkil ve celd olan mîm’e ibdâl olundu, zîrâ ikisi de şefehiyyeden olduğundan başka mîm harfinde vâv’ın imtidâdına şebîh edâ ederken ağza doğru bir boşça imtidâd hâleti zâhir olduğundan vâv’a mülâyim ve münâsibdir. Ve tesniyesinde فَمَانِ ve فَمَوَانِ ve فَمَيَانِ dahi dediler, lâkin iki sîga-i ahîre şâzlardır.

اَلْفَوَهُ [el-feveh] (fethateynle) Ağız büyük olmak, سَعَةُ الْفَمِ ma’nâsına; yukâlu: فَوِهَ يَفْوَهُ مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ Ve ba’zılar فَوَهٌ [feveh] ön dişleri uzun olup taşra çıkmaktır dedi.