(a. zf.) : üst, üzere.

(a. h. i.) : Ebû tâlib’in oğlu ve Peygamberimizin dâmâdı ve amcazâdesi, dördüncü halîfe.

(a. s.) : yüksek, büyük, necip, meşhur, ünlü.

hc. ar. Üzere, üst, fevk, ber. [âtîdekiler gibi terkîbât-ı arabiyyede bulunur:] على الاطلاق ale’l-ıtlâk = umûmiyyet üzere, mutlaka, bilâtahsis; على الانفراد ale’l-infirâd = birer birer, ayrı ayrı; على اى حال alâ eyyi hâl = her halde, her nasıl olsa; على التحقیق ale’t-tahkîk = gerçek olarak, muhakkak sûrette; لاعلى التعیین lâ-ale’t-ta‘yîn = tayin ve tahsis etmeksizin, gayr-i muayyen ve mübhem sûretiyle; على التفصیل ale’t-tafsîl = tafsîlâtla, tafsîlen; على التوالى ale’t-tevâlî = mütemâdiyen, mütevâliyen; على حاله alâ hâlihi = kendi hâlinde, olduğu gibi; على الخصوص ale’l-husûs = husûsan, bâ-husûs; itirâz. على الحكم ale’l-hükm = mahkemenin hüküm ve kararına karşı itirâz; على الدوام ale’d-devâm = dâimî sûrette, mütemâdiyen; على الرأس و العین ale’r-re’s-i ve’l-ayn = başüstüne; على السویه ale’s-seviye = müsâvât üzere, mütesâviyen; على الصباح ale’s-sabâh = erkenden; على طریق الهزل ala tarîkı’l-hezl = eğlence tarîkıyla; على العاده ale’l-âde = mutâd üzere, âdetâ; على العجله ale’l-acele = acele ile, icâleten; على العموم ale’l-umûm = umûmen, umûmiyyet üzere; على العمیا ale’l-umyâ = körü körüne, bilâ-tahkîk; على الغفله ale’l-gafle = gaflet üzere, gâfilâne; على الفور ale’l-fevr = derhal, bağteten, defaten; على القاعده ale’l-kâide = kâideten, kâidesiyle; على قدر الطاقه alâ kadri’t-tâka = tâkati yettiği kadar; على قول alâ kavlin = bir rivâyette; على كلا التقدیرین alâ kile’t-takdîreyn ve daha doğrusu على كلى التقدیرین alâ kileyi’t-takdîreyn = her iki takdirde; على كل حال alâ külli hâl = her halde; على مراتبهم alâ merâtibihim = rütbe ve derecelerine göre, sırasıyla; على ملأ الناس alâ melei’n-nâs = açıkta, herkesin enzârı önünde; على وفق المطلوب alâ vefki’l-matlûb = matlûb vech ile, ber-vefk-i matlûb; على هذا alâ hâzâ = bunun üzerine.

sıf. ar. s: âliye [ulüvv’den if.] 1. Yüksek, yüce, refî‘, bülend: bir binâ-yı âlî; bir kasr-ı âlî. 2. Kadri yüksek, ulüvv-i mertebe sâhibi, sâmî, bâlâ: cânib-i âlîlerine; makâmât-ı âliye; fermân-ı âlî.

اَلْعُلَى [el-'Ulâ] (هُدَى [hudâ] vezninde) Vâdi’l-kurâ nâhiyesinde bir belde adıdır. Ve diyâr-ı gatafân’da bir mevzi’dir. Ve diyâr-ı Kilâb’da bir niçe kuyu adıdır.

عَلَى ['alâ] (‘ayn’ın fethi ve elifin kasrıyla) Üç vech üzere gelir: Muberred eyitti: عَلَى lafzı ism ve fi’l ve harf mâ-beyninde müşterektir.Bu değildir ki ism harf kısmından yâ fi’l kısmından me’hûz ola, lâkin harf ile ism vâki’ olduğu kelâmda birbirinden mütemeyyiz olmaz, mâ-ba’dinde gelen ism mecrûr olduğu cihetten meselâ عَلَى زَيْدٍ ثَوْبٌ desen harfe ve isme muhtemel olur. Ve عَلَا زَيْدًا ثَوْبٌ desen kelime-i عَلَى fi’l olmağa müte’ayyen olur, عَلَا يَعْلُو dan. Ve Sîbeveyhi eyitti: عَلَى lafzının elifi vâv’dan münkalibdir, lâkin zamîr-i muttasıl olsa yâ’ya münkalib olur; tekûlu: عَلَيْكَ Ve ba’zı 'Arab onu hâli üzere terk edip zamîrde dahi elifle isti’mâl eder. Ve ba’zılar eyitti: Zamîrde elifle isti’mâl Belhâris b. Ka’b lügatidir. Ve عَلَى ['alâ] hurûf-ı cârredendir. Ve ism oldukta üzerine harf-i cerr dâhil olur; yukâlu: “غَدَتْ مِنْ عَلَيْهِ” أَيْ مِنْ فَوْقِهِ Ve harf-i cerr dâhil oldukta ism olması müte’ayyin olur, harf-i cerr harf-i cerr üzerine dâhil olmadığı için. Ve عَلَى [‘alâ] gâh فِي[fî] ma’nâsına olur, ke-kavlihim: كَانَ كَذَا عَلَى عَهْدِ فُلَانٍ أَيْ فِي عَهْدِهِ Ve gâh olur فِي dahi عَلَى mevzi’ine vaz’ olunur. Ve 'âmme-i hurûf-ı cârrenin hâli böyledir. Ve gâh olur عَلَى [‘alâ] مِنْ [min] kelimesinin mevzi’ine vaz’ olunur; ke-kavlihi ta’âlâ: ﴿إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ﴾ (المطففين، 2) أَيْ مِنَ النَّاسِ Ve gâh olur عَلَى['alâ] bâ ma’nâsına dahi gelir. Ve gâh olur عَلَيْكَ ['aleyke] إِلْزَمْ [ilzem] ma’nâsına dahi gelir; tekûlu: عَلَيْكَ زَيْدًا وَعَلَيْكَ بِزَيْدٍ مَعْنَاهُ الْزَمْ زَيْدًا

اَلْعُلَى [el-'ulâ] ('ayn’ın zammı ve elifin kasrıyla) Rif’at ve şeref.