اَلْعِرَاضُ [el-'irâd] ('ayn’ın kesriyle) Bu dahi hadîs ve kelâmın mu’zam mahalline denir; yukâlu: عِرَاضُ الْحَدِيثِ أَيْ مُعْظَمُهُ Ve şol damgaya yâhûd dâg ile bastıkları çizgiye denir ki devenin uyluğuna arkuru basarlar; yukâlu: عَرَضَ بَعِيرَهُ عِرَاضًا وَهُوَ سِمَةٌ أَوْ خَطٌّ فِي فَخِذِ الْبَعِيرِ عَرْضًا Ve şol demir dağlağıya denir ki onunla devenin tabanlarına dâg ve damga basarlar; tâ ki toprakta izi bilinmek için. Ve عِرَاضٌ [‘irâd] Nâhiye ma’nâsınadır; yukâlu: تَعَرَّضَ إِلَى عِرَاضٍ أَيْ نَاحِيَةٍ Ve bir nesnenin bir yanına denir, شِقُّ الشَّيْءِ [şikku’ş-şey’] ma’nâsına. Cem’i عُرْضٌ ['urd] gelir 'ayn’ın zammıyla. Ve عِرَاضٌ ['irâd] مُفَاعَلَةٌ [mufâ’alet] bâbından masdar olur, مُعَارَضَةٌ [mu’âradat] ma’nâsına. Bu münâsebetle buğur deve nâkaya 'arz için yedilip götürülmekte isti’mâl olundu, tâ ki nâkaya iştihâsı olur ise aşa; yukâlu: ضَرَبَ الْفَحْلُ النَّاقَةَ ضِرَابًا وَذَلِكَ أَنْ يُقَادَ إِلَيْهَا وَعُرِضَ عَلَيْهَا لِيَضْرِبَهَا إِنْ إِشْتَهَاهَا ve yukâlu: بَعِيرٌ ذُو عِرَاضٍ إِذَا كَانَ يُعَارِضُ الشَّجَرَ ذَا الشَّوْكِ بِفِيهِ Ya’nî “ağzıyla dikenli ağaçlara arkurudan sokulur oldukta.” Ve yukâlu: جَاءَتْ فُلاَنَةٌ بِوَلَدٍ عَنْ عِرَاضٍ وَمُعَارَضَةٍ وَهِيَ أَنْ يُعَارِضَ الرَّجُلُ الْمَرْأَةَ فَيَأْتِيَهَا حَرَامًا

اَلْعِرْضُ [el-'ird] ('ayn’ın kesriyle) Cesede denir. Ve bedenden ter tereşşüh edecek yerlere denir ki مَسَامَاتٌ [mesâmât] olacaktır. Kâle’ş-şârih ve minhu hadîsu sifati ehli’l-cenneti: hإِنَّمَا هُوَ عَرَقٌ يَجْرِي مِنْ أَعْرَاضِهِمْ مِثْلَ الْمِسْكِh أَيْ مَوَاضِعِهِمُ الَّتِي تَعْرَقُ مِنَ الْجَسَدِ Ve bedenin râyihasına denir, gerek hoş ve gerek nâ-hoş olsun; yukâlu: فُلاَنٌ طَيِّبُ الْعِرْضِ أَيِ الطَّيِّبُ الرَّائِحَةِ Ve عِرْضٌ ['ird] İnsânın nefs ve zâtına denir; tekûlu: أَكْرَمْتُ عَنْهُ عِرْضِي أَيْ صُنْتُ عَنْهُ نَفْسِي Kâle’ş-şârih ve minhu şi’ru hassân: hفَإِنَّ أَبِي وَوَالِدَهُ وَعِرْضِي || لِعِرْضِ مُحَمَّدٍ مِنْكُمْ وِقَاءُh فَهَذَا خَاصٌّ لِلنَّفْسِ Ve عِرْضٌ ['ird] İnsânın nâmûs ve hürmetine denir ki nakîsa ve 'âr luhûkundan siyânet ve himâyetinde olduğu semt ve tarafıdır, nefsi ve haseb ve şerefi cihetlerinden ‘alâ-kavlin gerek nefsi ve gerek âbâ’ ve ecdâdı cihetlerinden olsun yâhûd adamın عِرْضٌ ['ird]ı şol kimsedir ki onun umûr ve ahvâlini rü’yet ve muhâfaza kendisine lâzım ve vâcib ola, ehl ve 'ayâl ve mahremleri gibi yâhûd adamın medh olunacak ve zemm olunacak mevzi’inden 'ibârettir ki zikr olunanlardan e’am olur yâhûd adamın عِرْضٌ ['ird]ı haseb ve şereften medâr-ı iftihârı olacak nesneden 'ibârettir. Ve gâhca عِرْضٌ [‘ird]la âbâ’ ve ecdâd murâd olur; yukâlu: فُلاَنٌ نَقِيُّ الْعِرْضِ وَهُوَ جَانِبُ الرَّجُلِ الَّذِي يَصُونُهُ مِنْ نَفْسِهِ وَحَسَبِهِ أَنْ يُنْتَقَصَ وَيُثْلَبَ أَوْ سَوَاءٌ كَانَ فِي نَفْسِهِ أَوْ سَلَفِهِ أَوْ مَنْ يَلْزَمُهُ أَمْرُهُ أَوْ مَوْضِعُ الْمَدْحِ وَالذَّمِّ مِنْهُ أَوْ مَا يَفْتَخِرُ بِهِ مِنْ حَسَبٍ وَشَرَفٍ وَقَدْ يُرَادُ بِهِ الْآبَاءُ وَالْأَجْدَادُ Ve عِرْضٌ ['ird] Halîka-i mahmûde ve tabî’at ve cibillet-i haseneye ıtlâk olunur. Ve gövdenin derisine denir, جِلْدٌ [cild] ma’nâsına. Ve 'askere denir, جَيْشٌ [ceyş] ma’nâsına; bunda fethle de lügattir. Ve içinde câ-be-câ köyler ve sular yâhûd hurmâlıklar olan vâdîye denir. Ve Yemâme’de bir vâdî adıdır. Ve ılgın ağacı gibi hamz olan şecere ve misvâk ağacına denir. Ve derenin ve arz ve beledin bir câniblerine, bir nâhiyelerine denir. Ve sehâb-ı 'azîme denir. Ve çok çekirgelere denir ki havâyı ihâta ederler. Ve adama dâ’imâ bâtıl ve beyhûde ile mu’teriz olan fodul kimseye denir; mü’ennesi عِرْضَةٌ ['irdat]tir; yukâlu: هُوَ عِرْضٌ أَيْ يَعْتَرِضُ النَّاسَ بِالْبَاطِلِ Ve عِرْضٌ ['ird] أَعْرَاضٌ [a’râd]ın müfredidir ki mahsûs hicâz’ın resâtîk ve kazâ ve nâhiyelerine ıtlâk olunur, Yemen nâhiyesine مِخْلاَفٌ [mihlâf] ıtlâk olunduğu gibi; yukâlu: هُوَ مِنْ أَعْرَاضِ الْحِجَازِ أَيْ مِنْ رَسَاتِيقِهِ

iz. ar. 1. Bir büyük zâtın önüne koma, takdîm, ref‘, ibrâz, sunma: bir arzuhâl yazıp makâm-ı âidîne arz etmeli. 2. Büyük bir zâta ifâde etme, anlatma: vuku-ı hâli size arz edeyim. Hâlimi kendisine defâatle şifâhen ve tahrîren arz ettim. 3. Bir iş hakkındaki evrâk-ı resmiyenin atebe-i seniyye-i hazret-i pâdişâhîye takdîmi: işim arza gitti, arzdadır, arzdan çıktı.

عَرَادٌ ['arâd] (سَحَابٌ [sehâb] vezninde) Bir nebât adıdır. Ve sulb ve galîz olan nebâta denir.

iz. ar. 1. Bir büyük zâtın önüne koma, takdîm, ref‘, ibrâz, sunma: bir arzuhâl yazıp makâm-ı âidîne arz etmeli. 2. Büyük bir zâta ifâde etme, anlatma: vuku-ı hâli size arz edeyim. Hâlimi kendisine defâatle şifâhen ve tahrîren arz ettim. 3. Bir iş hakkındaki evrâk-ı resmiyenin atebe-i seniyye-i hazret-i pâdişâhîye takdîmi: işim arza gitti, arzdadır, arzdan çıktı.

(a. i. c. : a’râz) : 1) şan veşeref, namus, iffet. Ehl-i ırz : namuslu kimseler. 2) perde. Hetk-ı ırz : namus perdesini yırtma

(a. i.) : bir büyüğe sunma, gösterme, bildirme, önüne koyma, (bkz. : arza).

(a. i. c. : a’râz) : 1) işaret, alâmet. 2) tesadüf. 3) kaza, felâket. 4) fels. kendi kendine vücut bulamayıp başka bir cevherle meydana gelen hal ve keyfiyet.

(a. i.) : 1) en, genişlik. 2) astr. *enlem.

iz. ar. Namus, iffet, ismet, perde: اهل عرض ehl-i ırz = namuslu, afîf; ırza geçmek = fiil-i şen‘î icrâ etmek; ırzına dokunmak = namusuna tecâvüz ve taaddî etmek; هتك عرض ایتمك hetk-i ırz etmek = perde-i namusunu şakk etmek.