اَلْعَبَدُ [el-'abed] (fethateynle) Gazab ma’nâsına.

اَلْعُبُدُ [el-'ubud] (zammeteynle) Ahfeş rivâyetinde kezâlik عَبْدٌ ['abd]in cem’dir, سَقْفٌ [sakf]ın cem’i سُقُفٌ [sukuf] geldiği gibi. Ve bu sebebden “عُبُدَ الطَّاغُوتِ” (المائدة 60) kırâ’at ettiler izâfetle. Ve ba’zılar “عَبُدَ الطَّاغُوتِ” kırâ’at etti 'ayn’ın fethi ve bâ’nın zammıyla ve izâfetle خَدَمُ طَاغُوتٍ ma’nâsına. Ve عَبُدٌ ['abud] 'ayn’ın fethi ve bâ’nın zammıyla عَبْدٌ [‘abd]in cem’i değildir dediler, belki فَعُلٌ [fa’ul] vezni üzere binâ olunmuş ismdir, حَذُرٌ [hazur] gibi ve نَدُسٌ [nedus] gibi, zîrâ فَعَلٌ [fa’al] fethateynle فَعُلٌ [fa’ul] vezni üzere cem’ olunmaz, zamm-ı ‘aynla. Ve حَذُرٌ [hazur] gözü açık kimse, mütenebbih ma’nâsına ve نَدُسٌ [nedus] zekî-tab’ olan kimse.

اَلْعَبَدُ [el-'abed] (fethateynle) Darılmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِدَ عَلَيْهِ عَبَدًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا غَضِبَ Şârih der ki ﴿وَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِينَ﴾ kerîmesinde gazab edenler ile de tefsîr olunmuştur. Ve عَبَدٌ ['abed] Ziyâdesiyle uyuz olmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِدَتِ الْإِبِلُ إِذَا جَرِبَتْ شَدِيدًا Ve peşîmân olmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِدَ الرَّجُلُ إِذَا نَدِمَ Ve bir kimse kendi nefsine bir taksîr sebebiyle levm ve tevbîh eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِدَ عَلَى نَفْسِهِ إِذَا لاَمَ Ve harîs olmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِدَ لَهُ إِذَا حَرَصَ Ve inkâr eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَبِدَ مَا قَالَهُ إِذَا أَنْكَرَهُ

اَلْعَبَدَةُ [el-'abedet] (kezâlik fethateynle) İsmdir, أَنْفَةٌ [enfet] gibi; yukâlu: عَبِدَ مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ أَيْ أَنِفَ Ve أَنَفٌ [enef] gazab etmek Ebû 'Amr eyitti: Bârî ta’âlânın: ﴿فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِينَ﴾ (الزخرف 81) kavlinde “عَابِدِينَ” gazab ediciler ma’nâsınadır. Ve عَبَدٌ ['abed] Semizlik ve kuvvet ma’nâsına da gelir; yukâlu: نَاقَةٌ ذَاتُ عَبَدَةٍ أَيْ ذَاتُ قُوَّةٍ وَسِمَنٍ ve مَا لِثَوْبِكَ عَبَدَةٌ أَيْ قُوَّةٌ Ve عَبْدَةُ بْنُ الطَّبِيبِ ['Abdet b. et-tabîb] (bâ’nın sükûnuyla) ve عَلْقَمَةُ بْنُ عَبَدَةَ ['Alkamet b. 'Abedet] (bâ’nın ve 'ayn’ın fethiyle)

(pl. عبید عبدە، عبدون، عبدان، عباد، اعباد،, pl. pl. اعاید) 1. A servant. 2. A slave. 3. A worshiper. 4. A name of quicksilver.

اَلْعَبْدُ [el-'abd] ('ayn’ın fethi ve bâ’nın sükûnuyla) Mutlakan insâna ıtlâk olunur, gerek hür ve gerek bende olsun. Şârihin beyânına göre merbûb olduğuna mebnîdir ve Râgıb’ın beyânına göre 'âbid ma’nâsına vasf bi’l-masdardır.

iz. ar. cm: ibâd. 1. Kul, köle, bende: abd-i kadîm, abd-i sâdık, abd-i memlûkleri. 2. Mahlûk, Allah’ın yarattığı, insan: abdin vazifesi rabbine ibâdet etmektir; ibâdın işlerini görmek; az‘afü’l-ibâd.

(o. i. c. ibâd, â’bâd, abîd) : köle, kul. (bkz. : bende).

Ve عَبْدٌ ['abd] lafzı عَابِدٌ ['âbid]den eblagdır ve müsterakk olan عَبْدٌ ['abd]in cem’i عَبِيدٌ ['abîd] gelip ve عَابِدٌ ['âbid] ma’nâsı melhûz olan عَبْدٌ ['abd]in cem’i عِبَادٌ [‘ibâd] ve sâ’ir gûne cumû’-ı mezkûredir. Pes عَبِيدٌ ['abîd] Hak ta’âlâya muzâf oldukta عِبَادٌ ['ibâd]dan e’amm olur ve li-hâzâ kâlallâhu ta’âlâ: ﴿وَمَا أَنَا بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ﴾ Pes bunda عَبْدُ الشَّمْسِ ve عَبْدُ اللاَّتِ ile tesmiye olanlar dahi dâhildir, mübâlaga bu cihete nâzırdır. Ve عَبْدٌ ['abd] Kul cinsine denir, مَمْلُوكٌ [memlûk] ma’nâsına ki hür mukâbilidir. Ve lâm ziyâdesiyle عَبْدَلٌ ['abdel] dahi denir. Cem’i عَبْدُونَ ['abdûn] gelir ve عَبِيدٌ ['abîd] gelir 'ayn’ın fethiyle ve أَعْبُدٌ [a’bud] gelir, أَفْلُسٌ [eflus] gibi ve عِبَادٌ ['ibâd] gelir 'ayn’ın kesriyle ve عُبْدَانٌ ['ubdân] gelir 'ayn’ın zammıyla ve عِبِدَّانٌ ['ibiddân] gelir kesreteynle ve dâl’ın şeddesiyle ve مَعْبَدَةٌ [ma’bedet] gelir, مَشْيَخَةٌ [meşyehat] gibi ve مَعَابِدُ [me’âbid] gelir, مَحَاسِنُ [mehâsin] gibi ve عِبِدَّاءُ [‘ibiddâ’] ve عِبِدَّى ['ibiddâ] gelir kesreteynle ve dâl’ın teşdîdi ve elifin meddi ve kasrıyla ve عُبُدٌ [‘ubud] gelir zammeteynle ve عَبُدٌ [‘abud] gelir, نَدُسٌ [nedus] vezninde ve مَعْبُودَاءُ [ma’bûdâ’] gelir, مَشْيُوخَاءُ [meşyûhâ’] gibi. Cem’ü’l-cem’i أَعَابِدُ [e’âbid] gelir.

اَلْعَبْدُ [el-'abd] ('ayn’ın fethi ve bâ’nın sükûnuyla) Kul ki حُرٌّ [hurr]un nakîzidir.