(a. s.) : 1) pek yüksek, ulu, dâim. 2) (h. i.) : kimseye ve hiç bir şeye muhtaç olmıyan Allah. 3) i. (Abdüssamed’den) erkek adı.

اَلصَّمْدُ [es-samd] (حَمْدٌ [hamd] vezninde) Kasd ve âhenk eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: صَمَدَهُ وَإِلَيْهِ صَمْدًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا قَصَدَهُ Ve vurmak ma’nâsınadır; yukâlu: صَمَدَهُ إِذَا ضَرَبَهُ Ve yere bir nesneyi dikmek ma’nâsınadır; yukâlu: صَمَدَهُ إِذَا نَصَبَهُ Ve صَمْدٌ [Samd] dabâb kabîlesi yurdunda bir su adıdır. Ve toprağı kalın ve yüksek yere denir, por bayır gibi. Ve yüzü güneş çalıp yakmak ma’nâsınadır; yukâlu: صَمَدَتِ الشَّمْسُ وَجْهَهُ إِذَا أَثَّرَ لَفْحُهَا فِيهِ Ve şişenin ağızını tıpa ile yâhûd deri ile bend eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: صَمَدَ الْقَارُورَةَ صَمْدًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا جَعَلَ لَهَا سِدَادًا أَوْ عِفَاصًا Şârih der ki şartsız bâb-ı sâlisten vürûdu agrebdir.

اَلصَّمَدُ [es-samed] (fethateynle) Kavmin ulusuna ve ‘âlî-şânına denir, dergâhı erbâb-ı hâcâta maksad olduğu için; yukâlu: هُوَ صَمَدُ الْقَوْمِ أَيْ سَيِّدُهُمْ Ve dâ’im ve câvîd ma’nâsınadır. Ve refî’ ve ‘âlî ma’nâsınadır. Ve içi dolu şey’e denir, مُصْمَتٌ [musmet] ma’nâsına ki مُجْوَفٌ [mucvef] mukâbilidir. Kâle’ş-şârih: وَفِي النِّهَايَةِ مِنْ أَسْمَاءِ اللهِ تَعَالَى اَلصَّمَدُ وَهُوَ السَّيِّدُ الَّذِي إِنْتَهَى إِلَيْهِ السُّودَدُ وَقِيلَ هُوَ الدَّائِمُ الْبَاقِي وَقِيلَ اَلَّذِي لاَ جَوْفَ لَهُ وَقِيلَ اَلَّذِي يُصْمَدُ إِلَيْهِ فِي الْحَوَائِجِ أَيْ يُقْصَدُ Râgıb-ı Isfahânî burada bir dakîka îrâd eylemiştir. Ya’nî Hak ta’âlâya لاَ جَوْفَ لَهُ ma’nâsına olan صَمَدٌ [samed] ıtlâkının vechi budur ki çün لاَ جَوْفَ olan şey’ iki kısm olur: biri insândan dûn olur, cemâdât gibi ve biri insândan 'âlî olur, Nasârâ tâ’ifesi ise Hazret-i 'Îsâ’ya ulûhiyyet isnâd eylediler. Pes ﴿اَللهُ الصَّمَدُ﴾ kavl-i şerîfi isnâd-ı mezkûrun reddine tenbîhtir, niteki bu ma’nâya وأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ kavl-i şerîfiyle işâret buyuruldu. Ve şol adama denir ki cenk ve kıtâl hengâmında aslâ susayıp acıkmaz ola. Ve şol kavm ve cemâ’ata denir ki aslâ kâr ve hirfetleri ve medâr-ı ma’âş olacak nesneleri olmaya, Ashâb-ı Suffe gibi.

s. (pl. صماد اصماد،) 1. A high and rugged spot of ground. 2. A tow spur of a mountain covered with trees.

vn. & s. An intending or endeavoring to reach or accomplish, intention, endeavor.

s. A lord, protector, patron, especially, God.

اَلصَّمْدُ [es-samd] (sâd’ın fethi ve mîm’in sükûnuyla) Şol mekândır ki yüce ola ve galîz ola.

اَلصَّمَدُ [es-samed] (fethateynle) Seyyid ma’nâsına, zîrâ herkes ona 'arz-ı hâcete kasd eyler ihtiyâcı hâlinde.