iz. ar. 1. Işitme, işitiş: sem‘ ve basar en büyük ni‘am-ı Sübhâniye’dendir. 2. Dinleme, kulak asma, imtisâl: sem‘ u tâat. 3. [masdariyet manasını tazammun etmeksizin] kulak, gûş: vâsıl-ı sem‘-i memnûniyetim olmuştur.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre سَمْعٌ [sem’] zikr olunan kuvvetten ‘ibârettir. Ve o kuvvetin fi’li ya’nî masdarı olur; yukâlu: سَمِعَ سَمْعًا Ve ba’zen onunla kulak irâde olunur, mahalliyyet i’tibârıyla. Ve ba’zen lüzûm ‘alâkasıyla fehm ve gâhîce tâ’at murâd olur. Ve ba’zen kelâm-ı mesmû’ irâde olunur. İntehâ. Ve سَمْعٌ [sem’] Kulağa ıtlâk olunur; yukâlu: أَلْقَى إِلَيْهِ سَمْعَهُ أَيْ أُذُنَهُ Ve kulakla işitilen söze ıtlâk olunur. Ve herkesin mesmû’u olacak zikr-i cemîl ve sît-i hasene ıtlâk olunur, سَمَاعٌ [semâ’] gibi, gûyâ ki cümlenin سَامِعَةٌ [sâmi’at]ına sezâ olmak tasavvuruyladır. Bu ma’nâda sîn’in kesriyle de câ’izdir. Ve işbu سَمْعٌ [sem’] kelimesi fi’l-asl masdar olmakla müfredi ve cem’i müsâvîdir. Ve أَسْمَاعٌ [esmâ’] ve أَسْمُعٌ [esmu’] üzere cem’lenir. Ve cem’u’l-cem’i أَسَامِعُ [esâmi’] gelir. Ve سَمْعٌ [sem’] Masdar olur, işitmek ma’nâsına; yukâlu: سَمِعَهُ سَمْعًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ Ve sîn’in kesriyle de lügattır, 'alâ-kavlin fethle masdar ve kesr ile ismdir, işitmeğe denir.

اَلشَّمَعُ [eş-şema’] (fethateynle ve bunda mîm’in sükûnu lügat-ı müvellededir) Muma denir ki geceler şem’-dânda yanar, 'alâ-kavlin hâssatan bal mumuna denir, ondan bir parçaya شَمَعَةٌ [şeme’at] denir hâ’yla; yukâlu: جَاءَ بِالشَّمَعِ وَهُوَ الَّذِي يُسْتَصْبَحُ بِهِ أَوْ مُومُ الْعَسَلِ ve tekûlu: أَعْطِنِي شَمَعَةً أَيْ قِطْعَةً مِنَ الشَّمْعِ 'Abdullâh b. el-'Abbâs b. Cibrîl ve 'Osmân b. Muhammed ve Muhammed b. Bereke ve Ahmed b. Muhammed el-Bagdâdî eş-Şem’iyyûn muhaddislerdir. Gerçi ehl-i hadîs mîm’in sükûnuyla tekellüm ederler, lâkin savâb olan muharrek olmaktır.

اَلسِّمْعُ [es-sim’] (sîn’in kesriyle) Mesmû’u’l-kavl adama denir; yukâlu: رَجُلٌ سِمْعٌ أَيْ يُسْمَعُ وَقَالَ بَعْضُهُمْ يُقَالُ هَذَا امْرُؤٌ ذُو سِمْعٍ وَذُو سَمَاعٍ أَيْ يَلِيقُ بِأَنْ يُسْمَعَ Ya’nî “Bu bir işitilecek ve işitilmeğe şâyân nesnedir.” Ve yekûlûne fi’d-du’â’i: “أَللَّهُمَّ سِمْعًا لاَ بِلْغًا“ أَيْ يُسْمَعُ وَلاَ يَبْلُغُ Ya’nî “Bu bir fenâ sözdür, işitilsin ammâ mahalline vâsıl olmasın.” Bir haber-i mekrûh mesmû’ oldukta söylenir. Ba’zılar يُسْمَعُ وَلاَ يُحْتَاجُ إِلَى أَنْ يُبَلَّغَ ma’nâsıyla beyân eyledi ki “İşitilmesi kifâyet eder, eseri mahalline vâsıl olmağa hâcet yoktur” demek olur yâhûd يُسْمَعُ بِهِ وَلاَ يَتِمُّ ma’nâsınadır ki “İşitilsin ammâ vukû’ bulmasın” demektir. Ve ba’zılar dediler ki kelâm-ı mezbûru bir mu’cib olmayan sözü işiten adam söyler ki “Bu vukû’ bulacak söz değildir” demektir. Ve سِمْعٌ [sim’] Zikr-i cemîl ma’nâsınadır; yukâlu: ذَهَبَ سِمْعُهُ أَيْ ذِكْرُهُ الْجَمِيلُ Ve سِمْعٌ [sim’] Dişi sırtlan ile kurdun ictimâ’ından hâsıl olan velede denir; mü’ennesi سِمْعَةٌ [sim’at]tır. ‘Arabların zu’müne göre حَيَّةٌ [hayyet] gibi bu dahi hatfe-enfihi helâk olmayıp ecel-i kazâ ile helâk olur. Şârihin beyânına göre bunun kuvvet-i sâmi’ası nihâyet derecede olur imiş, hattâ “أَسْمَعُ مِنْ سِمْعٍ” meseldir. Ve bu kuştan esra’ olup otuz arşın mikdârından ezyed pertâv eder. Ve سِمْعٌ [Sim’] Bir dağın adıdır.

اَلسُّمَّعُ [es-summa’] (سُكَّرٌ [sukker] vezninde) Be-gâyet çabuk ve çâlâka denir. Ve onunla gûl-ı beyâbânî sıfatlanır; yukâlu: غُولٌ سُمَّعٌ أَيْ خَفِيفٌ

s. 1. The sense of hearing. 2. An act of hearing, listening, or obeying. 3. (pl. اسماع, pl. pl. اسامع) An ear. 4. Mention, rumor, fame; honorable mention, good report. 5. What remains in one’s mind of what is heard.

s. A beast engendered by a wolf on a hyaena.

اَلسَّمْعُ [es-sem’] (sîn’in fethi ve mîm’in sükûnuyla) İşiticilik ki insânla kâ’im olur bir sıfattır; vâhid ve tesniye ve cem’ olur; ke-kavlihi ta’âlâ: ﴿خَتَمَ اللهُ عَلٰى قُلُوبِهِمْ وَعَلٰى سَمْعِهِمْ﴾ (البقرة 7) Zîrâ bu aslında masdardır.

اَلسِّمْعُ [es-sim’] (sîn’in kesri ve mîm’in sükûnuyla) Zikr-i cemîl ma’nâsına; yukâlu: ذَهَبَ سِمْعُهُ فِي النَّاسِ وَيُقَالُ اللَّهُمَّ سِمْعًا لَا بِلْغًا أَيْ يَسْمَعُ بِهِ وَلَا يَتِمُّ Ya’nî işitilsin, vukû’ bulmasın. Ve سِمْعٌ [sim’] Mürekkeb olan sebu’a dahi derler, ya’nî şol kurt yavrusudur ki yeleli kurttan hâsıl ola. Ve fi’l-meseli: “أَسْمَعُ مِنَ السِّمْعِ الْأَزَلِّ” Ve أَزَلُّ [ezell] sağrısı ve butları hafîf olan hayvân ve cemî’ kurt cinsinde bu sıfat vardır. Ve gâh olur أَزَلُّ [ezell]i terk edip “أَسْمَعُ مِنْ سِمْعٍ” derler.