a. Lawful, canonically licit.

s. An ordinary state or time when all lawful acts are canonically permissible.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına işbu mâdde fürce beyne’ş-şey’eyn ma’nâsına mevzû’dur, bi’l-cümle ma’ânî-i sâ’ire birer mülâhaza ile ondan münşa’ibdir. Ez-cümle خَلٌّ [hall] kelimesi ki sirkeye denir, şıraya humûzat tahallül eylediği tasavvuruna mebnîdir. Ve خَلَّةٌ [hallet] ki meveddet ve sadâkat ma’nâsınadır, derûna mütehallil olmak mülâhazasıyladır ve sâ’irleri bunlara kıyâs oluna. İntehâ. Ve خَلٌّ [hall] Kumlukta olan nâfiz yola, ‘alâ-kavlin iki kumsal aralığından geçen yola yâhûd yığılmış ve müterâkim olmuş kumlukta geçen yola denir. Ve bu müzekkerdir, mü’ennes dahi olur; cem’i أَخُلٌّ [ehull] gelir, hemzenin fethi ve hâ’nın zammıyla ve خِلَالٌ [hilâl] gelir hâ’nın kesriyle; yukâlu: أَخَذُوا الْخَلَّ أَيِ الطَّرِيقَ الَّذِي يَنْفُذُ فِي الرَّمْلِ أَوِ النَّافِذَ بَيْنَ رَمْلَيْنِ أَوِ النَّافِذَ فِي الرِّمَالِ الْمُتَرَاكِمَةِ Ve nahîf ve zebûn ve muhtellü’l-cism adama ıtlâk olunur; yukâlu: رَجُلٌ خَلٌّ أَيْ نَحِيفٌ مُخْتَلُّ الْجِسْمِ Ve pek köhne câmeye denir; yukâlu: ثَوْبٌ أَخَلُّ أَيْ بَالٍ Ve boyunda ve arkada olur bir damar adıdır, baştan inip gelir. Ve اِبْنُ مَخَاضٍ [ibn mehâd]a denir ki ikiye girmiş erkek deve yavrusudur, خَلَّةٌ [hallet] dahi denir müzekker olarak; mü’ennesinde kezâlik خَلَّةٌ [hallet] denir, ke-mâ se-yuzkeru. Bunun yavruluğuna büyüklük tahallülü bâ’is-i tesmiyedir; yukâlu: أَتَاهُمْ بِقُرْصٍ كَأَنَّهُ فِرْسِنُ خَلٍّ أَوْ خَلَّةٍ أَيِ ابْنُ الْمَخَاضِ Ve tüyleri azca olan kuşa denir ki câ-be-câ aralıklarında derisi görünür; yukâlu: طَائِرٌ خَلٌّ أَيِ الْقَلِيلُ الرِّيشِ Ve ekşi ota denir, حَمْضٌ [hamd] ma’nâsına. Ve arık ve mehzûl insân ve hayvâna denir. Ve semize denmekle zıdd olur; yukâlu: رَجُلٌ خَلٌّ أَيْ مَهْزُولٌ وَكَذَلِكَ سَمِينٌ Ve deve köşeğine denir, فَصِيلٌ [fesîl] ma’nâsına. Ve şerr ve şûra ıtlâk olunur; yukâlu: رَمَاهُ بِالْخَلِّ أَيْ بِالشَّرِّ Ve libâsta olan yırtmaca denir. Ve رِمَالُ الْخَلِّ [Rimâlu’l-hall] hicâz’da Lîne kurbünde vâki’ kumsallara ıtlâk olunur. Ve Muhammed b. el-Mubârek b. el-hall fukahâdandır. Ve gâh olur ki sirke ma’nâsına olan خَلٌّ [hall] ile hayrdan kinâye ederler helâl olduğu için, niteki خَمْرٌ [hamr] ile şerden kinâye ederler; yukâlu: مَا لَهُ خَلٌّ وَلَا خَمْرٌ أَيْ خَيْرٌ وَلَا شَرٌّ Ya’nî “Elinden hayr ve şerr gelmez.” Ve خَلٌّ [hall] Masdar olur, deveyi nebâtı ekşi olmayan mahalle götürmek ma’nâsına; yukâlu: خَلَّ الْإِبِلَ خَلاًّ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا حَوَّلَهَا إِلَى الْخُلَّةِ Ve bir nesneyi delip öte yanına işletmek ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ الشَّيْءَ إِذَا ثَقَبَهُ وَنَفَذَهُ Ve anasını emmesin diye köşeğin diline خِلَالٌ [hilâl] dedikleri ağızlık geçirmek ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ الْفَصِيلَ إِذَا شَقَّ لِسَانَهُ فَأَدْخَلَ فِيهِ الْخِلَالَ Ve kilim ve keçe makûlesinin pârelerini خِلَالٌ [hilâl] ile birbirine bitiştirip oyuklamak ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ الْكِسَاءَ إِذَا شَدَّهُ بِخِلَالٍ Ve fakîr ve muhtâc olmak ma’nâsınadır; yukâlu: خُلَّ زَيْدٌ عَلَى الْمَجْهُولِ إِذَا احْتَاجَ Ve tahsîs ma’nâsınadır, e’ammdan ifrâzına mebnîdir; yukâlu: خَلَّ فِي دُعَائِهِ أَيْ خَصَّ وَهُوَ ضِدُّ عَمَّ Ve خَلٌّ [hall] ve خُلُولٌ [hulûl] Gövdenin eti eksilip mehzûl olmak ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ لَحْمُهُ خَلًّا وَخُلُولًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا نَقَصَ وَهَزَلَ

s. 1. A lawful thing, act, time, or state. 2. The whole world beyond the territory of Mekka. 3. A means of lawful escape from the performance of an oath or vow.

اَلْهِلُّ [el-hill] (hâ’nın kesriyle) Bu dahi ayın ibtidâsına denir; tekûlu: أَتَيْتُهُ فِي هَلَّةِ الشَّهْرِ وَهِلِّهِ وَإِهْلَالِهِ أَيِ اسْتِهْلَالِهِ يَعْنِي وَقْتَ اسْتِهْلَالِهِ Ve هِلٌّ [hill] Yalnızca bir kat câme ile duran hatuna denir; yukâlu: إِمْرَأَةٌ هِلٌّ أَيْ مُتَفَضِّلَةٌ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ

اَلْخَالُّ [el-hâll] (teşdîd-i lâm’la) ve اَلْمُتَخَلْخِلُ [el-mutehalhil] (مُتَزَلْزِلٌ [mutezelzil] vezninde) Aralıkları seyrek seyrek olan şey’e denir ki birbirine yanaşı ve bitişik munzamm ve mütekâsif olmaya; yukâlu: عَسْكَرٌ خَالٌّ وَمُتَخَلْخِلٌ أَيْ غَيْرَ مُتَضَامٍّ Mütercim der ki kâdî Mîr’de ve sâ’ir kütüb-i hikemiyyede تَكَاثُفٌ mukâbilinde تَخَلْخُلٌ ta’bîrleri bu ma’nâdandır.

(a. s.) : 1) helâl, şerîatçe yapılmasına izin verilmiş. 2) hac zamanında Mekke dışında ehrama girilen yerin dışında bulunan saha, (bkz. : Harem).

(a. i.) : 1) çözme, çözülme, karışık bir meselenin içinden çıkma; karar verip netîceye varma.

iz. ar. 1. Çözme, akd mukâbili: ukdeyi, düğümü halletmek. karışık bir maddeyi veya müşkül bir meseleyi fasletme, karar ve netîce verme: bir mesele-i cebriyeyi halletti; davamızı kim halledecektir? 3. Şüphe ve tereddüde mahal bırakmayacak bir sûrette îzâh ve tafsîl etme: bir muammânın halli, Makâmât-ı Harîrî’nin en muğlak yerlerini hallediyor. 4. Eritme, izâbe. [bu mana ile “tahlîl” lügatini kullanmak daha doğrudur.] 5. kim. bir cismi kimya kâidesince mürekkep olduğu eczâya tahvîl ile terkîbini bozma. [kezâlik doğrusu “tahlîl”dir.]

vn. 1. A loosing, unfastening, untying, undoing a knot, tangle, or any thing tied up or firmly put together. 2. A removing. an impediment or obligation. 3. A melting, dissolving, liquefying; liquefaction. 4. A chemically decomposing or analyzing; decomposition; analysis. 5. A solving a problem or a difficulty; solution. 6. A remedy’s dissolving or dispersing a tumor, etc 7. A making lawful the infraction of an oath. 8. An alighting or halting on a journey; a remaining, dwelling, or lodging in a place. 9. An office’s being or becoming vacant; vacancy.