Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına işbu mâdde fürce beyne’ş-şey’eyn ma’nâsına mevzû’dur, bi’l-cümle ma’ânî-i sâ’ire birer mülâhaza ile ondan münşa’ibdir. Ez-cümle خَلٌّ [hall] kelimesi ki sirkeye denir, şıraya humûzat tahallül eylediği tasavvuruna mebnîdir. Ve خَلَّةٌ [hallet] ki meveddet ve sadâkat ma’nâsınadır, derûna mütehallil olmak mülâhazasıyladır ve sâ’irleri bunlara kıyâs oluna. İntehâ. Ve خَلٌّ [hall] Kumlukta olan nâfiz yola, ‘alâ-kavlin iki kumsal aralığından geçen yola yâhûd yığılmış ve müterâkim olmuş kumlukta geçen yola denir. Ve bu müzekkerdir, mü’ennes dahi olur; cem’i أَخُلٌّ [ehull] gelir, hemzenin fethi ve hâ’nın zammıyla ve خِلَالٌ [hilâl] gelir hâ’nın kesriyle; yukâlu: أَخَذُوا الْخَلَّ أَيِ الطَّرِيقَ الَّذِي يَنْفُذُ فِي الرَّمْلِ أَوِ النَّافِذَ بَيْنَ رَمْلَيْنِ أَوِ النَّافِذَ فِي الرِّمَالِ الْمُتَرَاكِمَةِ Ve nahîf ve zebûn ve muhtellü’l-cism adama ıtlâk olunur; yukâlu: رَجُلٌ خَلٌّ أَيْ نَحِيفٌ مُخْتَلُّ الْجِسْمِ Ve pek köhne câmeye denir; yukâlu: ثَوْبٌ أَخَلُّ أَيْ بَالٍ Ve boyunda ve arkada olur bir damar adıdır, baştan inip gelir. Ve اِبْنُ مَخَاضٍ [ibn mehâd]a denir ki ikiye girmiş erkek deve yavrusudur, خَلَّةٌ [hallet] dahi denir müzekker olarak; mü’ennesinde kezâlik خَلَّةٌ [hallet] denir, ke-mâ se-yuzkeru. Bunun yavruluğuna büyüklük tahallülü bâ’is-i tesmiyedir; yukâlu: أَتَاهُمْ بِقُرْصٍ كَأَنَّهُ فِرْسِنُ خَلٍّ أَوْ خَلَّةٍ أَيِ ابْنُ الْمَخَاضِ Ve tüyleri azca olan kuşa denir ki câ-be-câ aralıklarında derisi görünür; yukâlu: طَائِرٌ خَلٌّ أَيِ الْقَلِيلُ الرِّيشِ Ve ekşi ota denir, حَمْضٌ [hamd] ma’nâsına. Ve arık ve mehzûl insân ve hayvâna denir. Ve semize denmekle zıdd olur; yukâlu: رَجُلٌ خَلٌّ أَيْ مَهْزُولٌ وَكَذَلِكَ سَمِينٌ Ve deve köşeğine denir, فَصِيلٌ [fesîl] ma’nâsına. Ve şerr ve şûra ıtlâk olunur; yukâlu: رَمَاهُ بِالْخَلِّ أَيْ بِالشَّرِّ Ve libâsta olan yırtmaca denir. Ve رِمَالُ الْخَلِّ [Rimâlu’l-hall] hicâz’da Lîne kurbünde vâki’ kumsallara ıtlâk olunur. Ve Muhammed b. el-Mubârek b. el-hall fukahâdandır. Ve gâh olur ki sirke ma’nâsına olan خَلٌّ [hall] ile hayrdan kinâye ederler helâl olduğu için, niteki خَمْرٌ [hamr] ile şerden kinâye ederler; yukâlu: مَا لَهُ خَلٌّ وَلَا خَمْرٌ أَيْ خَيْرٌ وَلَا شَرٌّ Ya’nî “Elinden hayr ve şerr gelmez.” Ve خَلٌّ [hall] Masdar olur, deveyi nebâtı ekşi olmayan mahalle götürmek ma’nâsına; yukâlu: خَلَّ الْإِبِلَ خَلاًّ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا حَوَّلَهَا إِلَى الْخُلَّةِ Ve bir nesneyi delip öte yanına işletmek ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ الشَّيْءَ إِذَا ثَقَبَهُ وَنَفَذَهُ Ve anasını emmesin diye köşeğin diline خِلَالٌ [hilâl] dedikleri ağızlık geçirmek ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ الْفَصِيلَ إِذَا شَقَّ لِسَانَهُ فَأَدْخَلَ فِيهِ الْخِلَالَ Ve kilim ve keçe makûlesinin pârelerini خِلَالٌ [hilâl] ile birbirine bitiştirip oyuklamak ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ الْكِسَاءَ إِذَا شَدَّهُ بِخِلَالٍ Ve fakîr ve muhtâc olmak ma’nâsınadır; yukâlu: خُلَّ زَيْدٌ عَلَى الْمَجْهُولِ إِذَا احْتَاجَ Ve tahsîs ma’nâsınadır, e’ammdan ifrâzına mebnîdir; yukâlu: خَلَّ فِي دُعَائِهِ أَيْ خَصَّ وَهُوَ ضِدُّ عَمَّ Ve خَلٌّ [hall] ve خُلُولٌ [hulûl] Gövdenin eti eksilip mehzûl olmak ma’nâsınadır; yukâlu: خَلَّ لَحْمُهُ خَلًّا وَخُلُولًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا نَقَصَ وَهَزَلَ

اَلْهِلُّ [el-hill] (hâ’nın kesriyle) Bu dahi ayın ibtidâsına denir; tekûlu: أَتَيْتُهُ فِي هَلَّةِ الشَّهْرِ وَهِلِّهِ وَإِهْلَالِهِ أَيِ اسْتِهْلَالِهِ يَعْنِي وَقْتَ اسْتِهْلَالِهِ Ve هِلٌّ [hill] Yalnızca bir kat câme ile duran hatuna denir; yukâlu: إِمْرَأَةٌ هِلٌّ أَيْ مُتَفَضِّلَةٌ فِي ثَوْبٍ وَاحِدٍ

على öfke gelmek, على uyku basmak, insan şeklinde görünmek, serbest olmak, çözülmek, (bir yerde) بِ oturma izni azalmak, عَلَى، بِ bela başına gelmek, sezon başlamak, çözünmek, renk solmak.

اَلْخَالُّ [el-hâll] (teşdîd-i lâm’la) ve اَلْمُتَخَلْخِلُ [el-mutehalhil] (مُتَزَلْزِلٌ [mutezelzil] vezninde) Aralıkları seyrek seyrek olan şey’e denir ki birbirine yanaşı ve bitişik munzamm ve mütekâsif olmaya; yukâlu: عَسْكَرٌ خَالٌّ وَمُتَخَلْخِلٌ أَيْ غَيْرَ مُتَضَامٍّ Mütercim der ki kâdî Mîr’de ve sâ’ir kütüb-i hikemiyyede تَكَاثُفٌ mukâbilinde تَخَلْخُلٌ ta’bîrleri bu ma’nâdandır.

Bir yerde ikamet eden, helal.

Çözmek. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; من beraat ettirmek, / عند / durmak, bulmak, kalmak, başına gelmek, sökmek, geçici olarak ikamet etmek, isabet etmek, tahlil etmek, beklemek, rast gelmek, analiz etmek, durdurmak, ayrıştırmak, kapatmak, (partiyi, kuruluşu i) kapatmak, menetmek, feshetmek, serbest bırakmak, eritmek, gelmek, gevşetmek, erimek. , ulaşmak, açmak, yetişmek, halletmek, varmak, vasıl olmak, başlamak.

(a. s.) : 1) helâl, şerîatçe yapılmasına izin verilmiş. 2) hac zamanında Mekke dışında ehrama girilen yerin dışında bulunan saha, (bkz. : Harem).

(a. i.) : 1) çözme, çözülme, karışık bir meselenin içinden çıkma; karar verip netîceye varma.

Çözüm, açıklama, serbestlik, çare, halletme. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; çözme, çkış yolu, (kuruluş) kapanma, temize çıkarma, hulül (çoğ.), eriyik, tıb. bir hastalığın kriz devresi veya nihayeti, huk. borcun tesviyesi, mat. çözüm, erime, eritme, izah, hal, mahlul, fesholma, parti vb kapanma, nihayet, problem vb.ni çözme, son, hürriyet, cevap, çözüm yolu.

iz. ar. 1. Çözme, akd mukâbili: ukdeyi, düğümü halletmek. karışık bir maddeyi veya müşkül bir meseleyi fasletme, karar ve netîce verme: bir mesele-i cebriyeyi halletti; davamızı kim halledecektir? 3. Şüphe ve tereddüde mahal bırakmayacak bir sûrette îzâh ve tafsîl etme: bir muammânın halli, Makâmât-ı Harîrî’nin en muğlak yerlerini hallediyor. 4. Eritme, izâbe. [bu mana ile “tahlîl” lügatini kullanmak daha doğrudur.] 5. kim. bir cismi kimya kâidesince mürekkep olduğu eczâya tahvîl ile terkîbini bozma. [kezâlik doğrusu “tahlîl”dir.]