اَلْحَطْمَةُ [el-hatmet] (hâ’nın fethi ve zammıyla) ve اَلْحَاطُومُ [el-hâtûm] Kurak ve kıtlık yıla ıtlâk olunur; yukâlu: أَصَابَتْهُمْ حَطْمَةٌ وَحَاطُومٌ أَيْ سَنَةٌ شَدِيدَةٌ Ve حَاطُومٌ [hâtûm] Ta’âmı hazm ettirici güvârâ nesneye denir; yukâlu: نِعْمَ حَاطُومُ الطَّعَامِ اَلْبِطِّيخُ أَيِ الْهَاضُومُ

اَلْهُتَامَةُ [el-hutâmet] (ثُمَامَةٌ [sumâmet] vezninde) Kırılmış nesnenin kırıntısına ve ufantısına denir, كُسَارَةٌ [kusâret] ma’nâsına.

اَلْحُطَمَةُ [el-hutamet] (هُمَزَةٌ [humezet] vezninde) Çok deve sürüsüne ve çok koyun ve keçi sürüsüne denir, uğradıkları nesneleri حَطْمٌ [hatm] eyledikleri için. Ve pek şiddetli âteşe denir. Ve cehennem esmâsındandır, 'alâ-kavlin bir kapısının ismidir, derûnuna ilkâ olunanları kesr eylediği için ıtlâk olundu. Ve şol merhametsiz ve şefkatsiz seng-dil çobana denir ki mevâşîyi şiddetle zecr ve darb ederek birbirine katıp kırıp geçirir ola ve ona حُطَمٌ [hutam] dahi denir,صُرَدٌ [surad] vezninde ve minhu’l-hadîsu: “شَرُّ الرِّعَاءِ اَلْحُطَمَةُ” أَيِ الرَّاعِي اَلظَّلُومُ لِلْمَاشِيَةِ يَهْشِمُ بَعْضَهَا بِبَعْضٍ Ve bu hadîs-i sahîh olmakla Cevherî وَفِي الْمَثَلِ 'ibâretiyle darb-ı mesel olarak îrâd eylemesi vehmdir. Mütercim der ki hadîs olmak mesel olmağa münâfî değildir. “اَلْآنَ حَمِيَ الْوَطِيسُ” gibi. Hattâ Nihâye’de mesel-i madrûb olduğu musarrahtır ve Zemahşerî Mustaksâ’da sebt eylemiştir. Ve حُطَمَةُ [hutamet] Esâmîdendir: hutame b. Muhârib dâ’imâ zırh işler zırhçı bir adam idi,دُرُوعٌ حُطَمِيَّاتٌ ona mensûbdur yâhûd süyûfu kesr eden kavî ve metîn zırhlar demektir yâhûd bâfteleri enli ağır zırhlara ıtlâk olunur.

اَلْحَطْمَةُ [el-hatmet] (hâ’nın fethi ve tâ’nın sükûnuyla) Kıtlık yılı; yukâlu: أَصَابَتْهُمْ حَطْمَةٌ أَيْ سَنَةٌ وَجَدْبٌ Ve حَطْمَةُ السَّيْلِ [hatmetu’s-seyl] Selin def’aten gelmesi طَحْمَةُ السَّيْلِ [tahmetu’s-seyli] gibidir veznen ve ma’nen.

اَلْحُطَمَةُ [el-hutamet] (hâ’nın zammı ve tâ’nın fethiyle) Esmâ’-i nârdandır, zîrâ nâr kendiye ilkâ olunan nesneyi kesr edip zâyi’ eder. Ve حُطَمَةٌ [hutamet] Kesîrü’l-ekl olan kimseye de derler; yukâlu: رَجُلٌ حُطَمَةٌ إِذَا كَانَ كَثِيرَ الْأَكْلِ Ve حُطَمٌ [hutam] ve حُطَمَةٌ [hutamet] Hayvâna şefkati az olan kimseye de derler, şöyle ki hayvânâtı zecr edip birbirine katmakla münkesir kıla. Ve fi’l-meseli: “شَرُّ الرِّعَاءِ الْحُطَمَةُ” Ve رِعَاءٌ [ri’â’] râ’nın kesriyle رَاعِي [râ’î]nin cem’idir, çoban ma’nâsına. Ve حُطَمَةٌ [hutamet] Elliden yüze varınca olan deve sürüsü. Ve bunlara حُطَمَةٌ [hutamet] dediler, her neye uğrarlar ise münkesir kıldıklarından ötürü.