(a. i.) : insanın cüz’î irâdesini (* elincleliğini) kabul etmeyip, her hareketi bir cebir altında yaptığına inanan tarîkat ve bu tarikata inanmış olan kimse.

(a. i.) : 1) zor, zorlama. 2) düzeltme, tamir etme. 3) mat. cebir.

iz. ar. 1. Zor, kahr, zorlama; isti‘mâl-i cebr etti; cebr ile malını aldı; cebr-i nefs etmek = kendini zorla zapt etmek. 2. Kırık veya çıkık kemiği bağlayıp yerine getirme, yapıştırma. 3. Ale’l-ıtlak tamîr, meremmet, ıslah. 4. Hesabın dakîk kavâidinden ve ale’l-husûs muâdele ve teferruâtından bahseden ilim ki ulûm-i riyâziyeden olup hendese ve heyet ve sâir fünûnda elzemdir. جبر عادى cebr-i âdî = bu ilmin mebâdîsi; جبر اعلا cebr-i a‘lâ = bunun en dakîk mesâilinden bahseden müntehâsı.

جَبَّرٌ [Cebber] (بَقَّمٌ [bakkam] vezninde) Muhaddisînden Muhammed b. 'İsâm el-Isfahânî lakabıdır.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre جَبْرٌ [cebr] mâddesi kahrdan bir gûne şîve ile bir nesneyi ıslâh eylemek ma’nâsına mevzû’dur, gâhca ıslâh-ı mücerredde isti’mâl olunur ve minhu kavlu 'Aliyyin radıyallâhu 'anhu “يَا جَابِرَ كُلِّ كَسِيرٍ وَيَا مُسَهِّلَ كُلِّ عَسِيرٍ” Ve gâhî kahr-ı mücerredde isti’mâl olunur ve minhu’l-hadîsu: “لاَ جَبْرَ وَلاَ تَفْوِيضَ” Ve sâ’ir ma’ânî bundan münşa’ibdir. İntehâ. Ve جَبْرٌ [cebr] Pâdişâha ıtlâk olunur, nâsı kendi murâdı üzere kahr yâhûd ıslâh eylediği için ve bu رَجُلٌ عَدْلٌ kabîlindendir. Ve kula ıtlâk olunur, ‘abd ma’nâsına, pes azdâddan olur. Lâkin جَبْرٌ [cebr] burada mef’ûl ma’nâsına olmakla zıddıyyeti gayr-i müsellemdir. Ve جَبْرٌ [cebr] Şecî’ ve bahâdır adama ıtlâk olunur; yukâlu: رَجُلٌ جَبْرٌ أَيْ شُجَاعٌ Ve جَبْرٌ [cebr] Kader mukâbiline denir. Ceberiyye, Kaderiyye mukâbilidir, ke-mâ se-yuzkeru. Ve gulâma dahi جَبْرٌ [cebr] ıtlâk olunur. Ve 'ûd ya’nî kırık çıkık saracak ağaç pâresine de denir. Ve جَبْرٌ [Cebr] Esmâ-i ricâldendir; Mucâhid b. Cebr muhaddisîndendir. Ve جَبْرٌ [cebr] ve جُبُورٌ [cubûr] (قُعُودٌ [ku’ûd] vezninde) ve جِبَارَةٌ [cibâret] (كِتَابَةٌ [kitâbet] vezninde) Masdar olur, kırık kemiği sarıp ıslâh eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: جَبَرَ الْعَظْمَ جَبْرًا وَجُبُورًا وَجِبَارَةً فَجُبِرَ عَلَى الْمَجْهُولِ إِذَا أَصْلَحَهُ Ve fakîre ihsân eylemek, 'alâ-kavlin fakîr iken i’tâ-i mâl eylemekle zengin eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: جَبَرَ الْفَقِيرَ إِذَا أَحْسَنَ إِلَيْهِ أَوْ أَغْنَاهُ بَعْدَ فَقْرٍ Ve جَبْرٌ [cebr] Bir adamı bir nesne üzere ikrâh eylemek ya’nî zoraki işletmek ma’nâsınadır; yukâlu: جَبَرَ فُلاَنًا عَلَى الْأَمْرِ إِذَا أَكْرَهَهُ

اَلْجَبْرُ [el-cebr] (صَبْرٌ [sabr] vezninde) Hilâf-ı kesr ma’nâsınadır; ya’nî kırığı bütünlemek ma’nâsınadır, kırık kemiği sarıp bütünlemek ve kırık kabı kenâd eylemek gibi; yukâlu: جَبَرَ الْعَظْمَ جَبْرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ ضِدُّ كَسَرَهُ أَيْ أَصْلَحَهُ

s. 1. The doctrine which attributes to the Creator all the acts of men. 2. Algebra.

اَلْجَبْرُ [el-cebr (cîm’in fethi ve bâ’nın sükûnuyla) Bir kimseyi fakîr iken ganî kılmak. Ve sınmış sünüğü sarmağa dahi جَبْرٌ [cebr] derler; yukâlu: جَبَرْتُ الْعَظْمَ جَبْرًا Ve جَبْرٌ [cebr] قَدَرٌ [kader]in mukâbiline dahi derler. Ebû 'Ubeyd eyitti: Bu kelâm-ı müvelleddir.