اَلْبِلُّ [el-bill] (bâ’nın kesriyle) Şifâ’ ma’nâsınadır; yukâlu: وَجَدَ بِلًّا مِنْ مَرَضِهِ أَيْ شِفَاءً Ve mübâh ma’nâsınadır; yukâlu: هُوَ بِلٌّ أَيْ مُبَاحٌ وَيُقَالُ حِلٌّ وَبِلٌّ أَيْ حَلَالٌ وَمُبَاحٌ أَوْ هُوَ إِتْبَاعٌ Ve âfet ve dâhiye ma’nâsınadır; cem’i أَبْلَالٌ [eblâl]dır; yukâlu: هُوَ بِلُّ أَبْلَالٍ أَيْ دَاهِيَةُ الدَّوَاهِي

اَلْبَلُّ [el-bell] (bâ’nın fethiyle) Marazdan sıhhat bulmak; yukâlu: بَلَّ مِنْ مَرَضِهِ يَبِلُّ بَلًّا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا صَحَّ Ve بَلٌّ [bell] Yaş etmeğe dahi derler; yukâlu: بَلَّهُ يَبُلُّهُ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا نَدَّاهُ Ve بَلٌّ [bell] Sıla’-i rahime dahi derler; yukâlu: بَلَّ رَحِمَهُ إِذَا وَصَلَهَا Ve fi’l-hadîsi: بُلُّوا أَرْحَامَكُمْ وَلَوْ بِالسَّلَامِ أَيْ نَدُّوهَا بِالصِّلَةِ Ve بَلٌّ [bell] Nasîb etmeğe dahi derler; minhu kavluhum: بَلَّكَ اللهُ بِابْنٍ أَيْ رَزَقَهُ Ya’nî hayr du’â hâlinde böyle derler. Ve بَلٌّ [bell] Bir nesneye zafer bulmağa dahi derler; tekûlu: بَلِلْتُ لَهُ مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا ظَفِرْتَ بِهِ وَصَارَ فِي يَدِكَ يُقَالُ لَئِنْ بَلَّتْ بِكَ يَدِي لَا تُفَارِقُنِي أَوْ تُؤَدِّيَ حَقِّي

i. [aslı: بيل bil] 1. Bedenin ortası, kuşak bağlanan yeri, göğüs ile karnın arası hasr, miyân: bele bağlamak; ince bel; belim ağrıyor. 2. İnsan ve hayvanda karnın arkası sağrı ile omuzlar arasındaki mahal, sulb: beli bükülmüş; bu atın beli düşükçe. 3. Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki mukavves kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı. Dağ beli ve bilan dahi denilir

اَلْبَلُّ [el-bell] (bâ’nın fethiyle) ve اَلْبِلَّةُ [el-billet] (bâ’nın kesriyle) Bir nesneyi yaşartmak ve ıslatmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَلَّهُ بِالْمَاءِ بَلًّا وَبِلَّةً مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا نَدَّاهُ Ve بَلٌّ [bell] ve بِلَالٌ [bilâl] Sıla-i rahim eylemek ma’nâsına müsta’meldir, niteki يُبْسٌ [yubs] kat’-ı rahim ma’nâsına müsta’meldir, zîrâ nedevâtla ba’zı eşyâ’ birbirine muhtelit ve muttasıl olur; yukâlu: بَلَّ رَحِمَهُ بَلًّا وَبِلَالًا إِذَا وَصَلَهَا Ve بَلٌّ [bell] ve بُلُولٌ [bulûl] ve بَلَلٌ [belel] (fethateynle) Hastalıktan sıhhat bulup ten-dürüst olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَلَّ مِنْ مَرَضِهِ بَلًّا وَبُلُولًا وَبَلَلًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا حَسُنَتْ حَالُهُ Ve بَلٌّ [bell] Bir şey’e pek düşkün ve âşüfte olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَلَّ بِالشَّيْءِ بَلًّا إِذَا لَهِجَ بِهِ Ve بَلٌّ [bell] Vasf olur, şol kimseye denir ki dâ’imâ yemîn ederek inkâr ile halkının hakkını ekl ve bel’ edip edâ eylemez ola; yukâlu: رَجُلٌ بَلٌّ إِذَا كَانَ يَمْنَعُ بِالْحَلِفِ مَا عِنْدَهُ مِنْ حُقُوقِ النَّاسِ Ve ‘Alî b. el-hasen b. el-Bell el-Bagdâdî muhaddistir. Ve بَلٌّ [bell] Yabana gitmek ma’nâsınadır; yukâlu: بَلَّ فُلَانٌ بَلًّا إِذَا ذَهَبَ فِي الْأَرْضِ Ve بَلٌّ [bell] Be-gâyet lecûc ve mücâdil ve mu’ârız adama denir; yukâlu: رَجُلٌ بَلٌّ أَيْ أَلَدُّ جَدِلٌ Ve zimmetinde olan hukûk-ı nâsı mümâtale ve ekl ve bel’ eden hallâf ve zalûm kimseye denir. Ve bu tekrârdır. Ve بَلٌّ [bell] Lutf ve ihsân ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: بَلَّكَ اللهُ ابْنًا وَبَلَّكَ بِابْنٍ أَيْ رَزَقَكَهُ Ve tarlaya tohum ekmek ma’nâsınadır; yukâlu: بَلُّوا الْأَرْضَ إِذَا بَذَرُوهَا

h. Hayretle şaşkın şaşkın: bel bel bakmak.

i. [aslı: بيل bil] 1. Bedenin ortası, kuşak bağlanan yeri, göğüs ile karnın arası hasr, miyân: bele bağlamak; ince bel; belim ağrıyor. 2. İnsan ve hayvanda karnın arkası sağrı ile omuzlar arasındaki mahal, sulb: beli bükülmüş; bu atın beli düşükçe. 3. Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki mukavves kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı. Dağ beli ve bilan dahi denilir

(f. i.) : ökçe.

(a. e.) : belki.

i. [aslı: بيل bil] 1. Bedenin ortası, kuşak bağlanan yeri, göğüs ile karnın arası hasr, miyân: bele bağlamak; ince bel; belim ağrıyor. 2. İnsan ve hayvanda karnın arkası sağrı ile omuzlar arasındaki mahal, sulb: beli bükülmüş; bu atın beli düşükçe. 3. Yüksek dağın iki zirvesi arasındaki mukavves kısmı veya alçakça olan geçit ve boğazı. Dağ beli ve bilan dahi denilir

بَلْ [bel] (bâ’nın fethi ve lâm’ın sükûnuyla) Harf-i ıdrâbdır. Eger kendiden sonra cümle zikr olunursa ıdrâbın ma’nâsı yâ mefhûm-ı evveli ibtâl olur ke-kavlihi ta’âlâ: ﴿وَقَالُوا اتَّخَذَالرَّحْمَنُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ﴾ Yâhûd bir garazdan garaz-ı âhere intikâl olur, ke-kavlihi ta’âlâ: ﴿فَصَلَّى بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَوةَ الدُّنْيَا﴾ Ve eger kendiden sonra müfred gelirse sânîyi evvele 'atf için olur, ba’dehu eger kendiden mukaddem fi’l-i emr yâhûd kelime-i îcâb zikr olunursa mâ-kablini meskûtun-'anh şeklinde kılar, ya’nî mâ-kabline bir nesne ile hükm olunmayıp belki hükm mâ-ba’dine isbât olunur, ke-kavlihim: إِضْرِبْ زَيْدًا بَلْ عَمْرًا وَقَامَ زَيْدٌ بَلْ عَمْرٌو Ve eger kendiden mukaddem nefy yâhûd nehy zikr olunursa mâ-kablini ‘alâ-hâlîhi takrîr edip zıdd-ı mefhûmunu mâ-ba’dine isbât eder, ke-kavlihim: مَا قَامَ زَيْدٌ بَلْ عَمْرٌو وَلَا يَقُومُ زَيْدٌ بَلْ عَمْرٌو Ve ba’zılar ya’nî Muberred ve ‘Abduvâris nefy ve nehyin ma’nâlarını mâ-ba’dine nâkil olmasını tecvîz eylediler. Pes مَا زَيْدٌ قَائِمًا بَلْ قَاعِدًا ve بَلْ قَاعِدٌ demek sahîh olup ve ma’nâ cihetleri muhtelif olur. Ve Kûfiyyûn nehy ve şibh-i nehyin gayrısında vâki’ بَلْ ile ‘atf-ı kelâm olunmağı men’ eylediler. Pes ضَرَبْتُ زَيْدًا بَلْ أَبَاكَ kavli sahîh olmaz. Ve gâh olur ki tevkîd-i ıdrâb için ba’de’l-îcâb vâki’ olan بَلْ kelimesinden mukaddem lâ-i nâfiye ziyâde olunur, ke-kavli’ş-şâ’ir: “وَجْهُكَ الْبَدْرُ لَا بَلِ الشَّمْسُ لَوْنًا” Ve lâ-i mezbûre ba’de’n-nefy بَلْ kelimesinin takrîr-i mâ-kablini tevkîd için ziyâde olunur, ke-kavlihi “وَمَا هَجَرْتُكِ لَا بَلْ زَادَنِي شَغَفًا”