zz. Sonra, bazı terkîbât-ı Arabiyede bulunur. Bâde’z-zuhr = öğleden sonra; bâ’de’ttaam = yemekten sonra

iz. ar. cm.: eb’ad. Uzaklık, ba’îd olma, kurb zıddı: on fersah bu’dunda; bu’d-ı mesâfe, mesâfe ve aralık uzaklığı. [bu’d ve mesâfe dememeli.]

اَلْبَعَدُ [el-ba’ad] (fethateynle) Bu dahi ırak olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَعِدَتِ الدَّارُ بَعَدًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ ضِدُّ قَرُبَتْ Ve helâk olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَعِدَ الرَّجُلُ بَعَدًا إِذَا هَلَكَ Ve بَعَدٌ [ba’ad] Irak ma’nâsına olur ki mübâlagaten vasf bi’l-masdardır; yukâlu: مَنْزِلٌ بَعَدٌ أَيْ بَعِيدٌ

اَلْبَعِيدُ [el-ba’îd] ve اَلْبَاعِدُ [el-bâ’id] ve اَلْبُعَادُ [el-bu’âd] (bâ’nın zammıyla) Sıfatlardır, ırak olan şey’e denir. بَعِيدٌ [ba’îd] kelimesinin cem’i بُعَدَاءُ [bu’adâ’] gelir, كُرَمَاءُ [kuremâ’] gibi ve بُعُدٌ [bu’ud] gelir zammeteynle, رَغِيفٌ [regîf] ve رُغُفٌ [ruguf] gibi ve بُعْدَانٌ [bu’dân] gelir, رُغْفَانٌ [rugfân] gibi. Ve gâhca بَاعِدٌ [bâ’id] kelimesi te’kîd için îrâd olunur; yukâlu: بُعْدٌ بَاعِدٌ مُبَالَغَةٌ ve yukâlu: تَنَحَّ غَيْرَ بَعِيدٍ وَغَيْرَ بَاعِدٍ وَغَيْرَ بَعَدٍ بِفَتْحَتَيْنِ أَيْ كُنْ قَرِيبًا Ya’nî “Bir mikdâr alargaca ol, ammâ pek ırağa gitme” demektir.

اَلْبُعْدُ [el-bu’d] (bâ’nın zammı ve 'ayn’ın sükûnuyla) Iraklık ma’nâsına ismdir, قُرْبٌ [kurb] mukâbilidir; yukâlu: بَيْنَهُمَا بُعْدٌ أَيْ ضِدُّ قُرْبٍ Ve بُعْدٌ [bu’d] Masdar olur, ırak olmak ma’nâsına; yukâlu: بَعُدَ الشَّيْءُ بُعْدًا مِنَ الْبَابِ الْخَامِسِ ضِدُّ قَرُبَ Ve mevt ma’nâsına isti’mâl olunur; yukâlu: بَعُدَ الرَّجُلُ إِذَا مَاتَ Ve 'Arablar bed-du’â mevki’inde بُعْدًا لَهُ derler, أَبْعَدَهُ اللهُ ma’nâsını irâde ederler ki “hak ta’âlâ o kimseyi bizden ba’îd eylesin, bir dahi ona görmeyelim” demektir, niteki سُحْقًا لَهُ derler. Bu ma’nâda ve bunlarda muhtâr olan masdariyyet üzere mansûb olmaktır. Benû Temîm ref’le بُعْدٌ لَهُ ve سُحْقٌ لَهُ derler. Ve بُعْدٌ [bu’d] ve بِعَادٌ [bi’âd] كِتَابٌ [kitâb] vezninde ki bu dahi masdardır, la’n ve nefrîn ma’rizinde isti’mâl olunur ki “hayrdan yâhûd hayâttan ba’îd olsun” demek olur; yukâlu: بُعْدًا لَهُ وَبِعَادًا أَيْ لَعْنًا Ve بُعْدٌ [bu’d] ve بُعْدَةٌ [bu’det] (hâ’yla) Re’y ve hazm ve fikr-i dürüst ma’nâsına isti’mâl olunur ki dûr-â-dûr endîşenin lâzımıdır; yukâlu: إِنَّهُ لَذُو بُعْدٍ وَبُعْدَةٍ أَيْ ذُو رَأْيٍ وَحَزْمٍ Ve بُعْدَةٌ [bu’det] بُعْدٌ [bu’d] gibi ıraklık ma’nâsına isimdir; tekûlu: بَيْنَنَا بُعْدَةٌ مِنَ الْأَرْضِ وَمِنَ الْقَرَابَةِ

اَلْبَعَدُ [el-be’ad] (fethateynle) بَاعِدٌ [bâ’id]in cem’idir, خَادِمٌ [hâdim]le خَدَمٌ [hadem] gibi. Ve بَعَدٌ [be’ad] Helâka dahi derler; yukâlu: بَعِدَ يَبْعَدُ مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ Ve بَعَدٌ [be’ad] Irak olucu ma’nâsına da gelir; yukâlu: مَا أَنْتَ مِنَّا بِبَعَدٍ وَمَا أَنْتُمْ مِنَّا بِبَعَدٍ يَسْتَوِي فِيهِ الْوَاحِدُ وَالْجَمْعُ Ve bunda mü’ennes için mahsûs lafz yoktur.

بَعْدَ [ba’de] Sonra demektir, قَبْلَ [kable] kelimesinin mukabilidir. Bunlar iki ismlerdir, muzâf oldukları hînde zarf olurlar. Ve bunlarda asl izâfettir, kaçan ki muzâfun ileyh muhâtabın ma’lûmu olduğu için hazf olunsa zamm üzere mebnî olurlar. Ve binâları zamm üzere olduğunun vechi budur ki ibtidâ-i emrden mebnî oldukları ma’lûm ola, zîrâ i’râb hâlinde onlar merfû’ olur değillerdir ne fâ’il olurlar ve ne hod mubtedâ ve haber olurlar.

اَلْبُعْدُ [el-bu’d] (bâ’nın zammı ve 'ayn’ın sükûnuyla) Irak olmak, قُرْبٌ [kurb]ün zıddıdır; yukâlu: بَعُدَ يَبْعُدُ مِنَ الْبَابِ الْخَامِسِ