اَلْبِرُّ [el-birr] (bâ’nın kesri ve râ’nın teşdîdiyle) Sıla ve in’âm ma’nâsınadır; yukâlu: وَصَلَهُ بِالْبِرِّ أَيِ الصِّلَةِ Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre asl بَرٌّ [berr] bâ’nın fethiyle bahr mukâbilinde mevzû’dur, ba’dehu ondan tevessü’ ma’nâsı i’tibâr olunup kesr-i bâ ile بِرٌّ [birr] kelimesi ahz ve tevessü’ fî fi’li’l-hayr ma’nâsında isti’mâl olundu. Taraf-ı ilâhîye nisbet olunduğu gibi ba’zen 'ibâda dahi nisbet olunur. Meselâ بَرَّ الْعَبْدُ رَبَّهُ derler, تَوَسَّعَ فِي طَاعَتِهِ ma’nâsına. Pes Cenâb-ı Bârî’den sevâb ve ‘ibâddan tâ’at murâd olur. Ve o dahi iki nev’dir: biri i’tikâd ve biri a’mâl cihetiyledir. Ve بِرُّ الْوَالِدَيْنِ [birru’l-vâlideyn] onlara hizmet ve ihsânda tevessü’ eylemekten 'ibârettir ki عُقُوقٌ [‘ukûk] mukabilidir. Ve بِرٌّ [birr] sıdk-ı kelâmda dahi isti’mâl olunur, hayr-ı mütevessi’den olmak hasebiyle. Ve sıdk-ı yemîn bundan münşa’ibdir. Ve kabûl-i hacc ma’nâsı sevâb-ı ilâhî cümlesindendir. Ve حِنْطَةٌ [hintat]a bâ-i mazmûme ile بُرٌّ [burr] ıtlâkı gıdâ’ husûsunda evsa’u mâ yuhtâcu ileyh olmak münâsebetiyledir. İntehâ. Ve بِرٌّ [birr] Cennet-i a’lâya ıtlâk olunur; tekûlu: جَعَلَنَا اللهُ مِنْ أَهْلِ الْبِرِّ أَيِ الْجَنَّةِ Ve hayr ve fazl ve hasene ma’nâsına isti’mâl olunur; yukâlu: فُلاَنٌ أَهْلُ الْبِرِّ أَيِ الْخَيْرِ Ve vüs’at üzere ya’nî kesîr ve firâvân ihsân eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: فُلاَنٌ يَبِرُّ بِرًّا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي أَيْ يَتَّسِعُ فِي الْإِحْسَانِ Ve hacc eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَّ فُلاَنٌ إِذَا حَجَّ Ve hacc makbûl olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَّ حَجُّكَ بِفَتْحِ الْبَاءِ أَيْ عَلَى الْبِنَاءِ لِلْفَاعِلِ وَبُرَّ حَجُّكَ بِضَمِّ الْبَاءِ فَهُوَ مَبْرُورٌ أَيْ مَقْبُولٌ ve yukâlu: بَرَّ اللهُ حَجَّهُ أَيْ قَبِلَهُ Pes burada بِرٌّ [birr] kelimesi lâzım ve müte’addî olarak müsta’meldir. Misbâh’ta hemze ile ta’diyesi dahi mersûmdur, fe-yukâlu: أَبَرَّ اللهُ حَجَّهُ ve kâle fi’n-Nihâye: اَلْحَجُّ الْمَبْرُورُ هُوَ الَّذِي لاَ يُخَالِطُهُ شَيْءٌ مِنَ الْمَآثِمِ وَقِيلَ الْمَقْبُولُ الْمُقَابَلُ بِالْبِرِّ وَهُوَ الثَّوَابُ يُقَالُ بَرَّ حَجُّهُ وَبُرَّ حَجُّهُ وَبَرَّ اللهُ حَجَّهُ وَأَبَرَّهُ Pes kavl-i evvel 'abd tarafından ve kavl-i sânî Hazret-i Bârî tarafından sudûra mebnîdir, niteki ânifen zikr olundu. Ve بِرٌّ [birr] Gerçeklik, sıdk ma’nâsına müsta’meldir; tekûlu: بَرِرْتُ فِي الْقَوْلِ بِرًّا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا صَدَقْتَ فِيهِ Ve tâ’at ve inkıyâd ma’nâsınadır; yukâlu: فُلاَنٌ يَبَرُّ خَالِقَهُ أَيْ يُطِيعُهُ Kâle’ş-şârih ve bihi fussire kavluhu ta’âlâ: ﴿أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ﴾ اَلْآيَة، أَيِ الطَّاعَةِ وَالْعِبَادَةِ ve minhu’l-hadîsu: “لَيْسَ مِنَ الْبِرِّ الصِّيَامُ فِي السَّفَرِ” Ve ma’nâ-yı mezbûrda بِرٌّ [birr] kelimesinin ism-i 'alemi بَرَّةُ [berret] lafzıdır bâ’nın fethi ve âhirde hâ’yla, gerçeklik ve tâ’at ve 'ibâdet ma’nâsınadır ma’rife olarak, onun için gayr-i munsarıftır ta’rîf ve te’nîs 'illetlerine mebnî. Ve بِرٌّ [birr] ve مَبَرَّةٌ [meberret] (مَضَرَّةٌ [madarrat] vezninde) Vâlideyne ve sâ’ir hukûkları müteretteb olan ehl ve akâribe ihsân ile mihrübânlık eylemek ma’nâsınadır ki عُقُوقٌ [‘ukûk] mukâbilidir ki tazyî’-i hukûktan ‘ibârettir; tekûlu: بَرِرْتُ وَالِدَيَّ وبَرَرْتُهُ بِرًّا وَمَبَرَّةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ وَالثَّانِي إِذَا أَحْسَنْتُ إِلَيْهِ وَوَصَلْتُهُ Şârih der ki bâb-ı râbi’den emr-i hâzırı بَرَّ gelir bâ’nın fethi ve bâb-ı sânîden بِرَّ gelir bâ’nın kesriyle. Ve بِرٌّ [birr] Koyun ve keçi sürüsü sürmek ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَّ الْغَنَمَ إِذَا سَاقَهَا Ve بِرٌّ [birr] Gönüle ıtlâk olunur; tekûlu: أَكُونُ مَكَانَ الْبِرِّ مِنْهُ أَيِ الْفُؤَادِ ve yukâlu: هُوَ مُطْمَئِنُّ الْبِرِّ أَيِ الْفُؤَادِ Ve tilki eniğine denir, veled-i sa’leb ma’nâsına. Ve fâreye denir. Ve جُرَذٌ [curez] dedikleri bir nev’ iri fâreye denir. Ve بِرٌّ [birr] Yemînde sâdık olmak ma’nâsınadır; حِنْثٌ [hins] mukâbilidir, ke-mâ se-yuzkeru. Ve بِرٌّ [Birr] kelimesi tevessü’an elkâbdandır: Muhammed b. ‘Alî b. el-Birr el-Lugavî b. el-kattâ’ nâm imâm ve edîbin şeyhidir. Ve بِرٌّ [birr] Esmâ-i ricâldendir ve fi’l-emsâl: “فُلاَنٌ لاَ يَعْرِفُ هِرًّا مِنْ بِرٍّ” أَيْ ما يُهِرُّهُ مِمَّا يَبِرُّهُ أَوْ لاَ يَعْرِفُ الْقِطَّ مِنَ الْفَأْرِ أَوْ دُعَاءَ الْغَنَمِ مِنْ سَوْقِهَا أَوْ دُعَاءَهَا إِلَى الْمَاءِ مِنْ دُعَاءِهَا إِلَى الْعَلَفِ أَوِ الْعُقُوقَ مِنَ اللُّطْفِ أَوْ الْكَرَاهِيَةَ مِنَ الْإِكْرَاهِ أَوْ الْهَرْهَرَةَ مِنَ الْبَرْبَرَةِ