اَلْبَرْقُ [el-berk] (bâ’nın fethi ve râ’nın sükûnuyla) Şimşek ki bulut içinde zâhir olur. Ve bir kimse korku haberin vermeğe dahi derler; yukâlu: رَعَدَ الرَّجُلُ وَبَرَقَ إِذَا تَهَدَّدَ Ve تَهَدُّدٌ [teheddud] tehdîde derler. Ve بَرْقٌ [berk] 'Avret bezenmeğe dahi derler; yukâlu: رَعَدَتِ الْمَرْأَةُ وَبَرَقَتْ إِذَا تَزَيَّنَتْ Ve بَرْقٌ [berk] Nâka kendiyi yüklü gösterip yüklü olmamağa dahi derler; yukâlu: بَرَقَتِ النَّاقَةُ إِذَا شَالَتْ أَيْ رَفَعَتْ بِذَنَبِهَا وَتَلَقَّحَتْ وَلَمْ تَلْقَحْ Ve بَرْقٌ [berk] Ta’âmâ zeyt yağı dökmeğe dahi derler; yukâlu: بَرَقُوا لَنَا طَعَامًا بِزَيْتٍ أَوْ سَمْنٍ بَرْقًا Ve بَرْقٌ [berk] Göz mütehayyir olmak hâlinde yaldıramağa da derler; yukâlu: بَرَقَ الْبَصَرُ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا أَظْهَرَ الْبَرِيقَ حِينَ شَخَصَ Ve بَرْقُ خُلَّبٍ [berku hulleb] (hâ-i mu’cemenin zammı ve lâm’ın fethi ve teşdîdiyle) Şol بَرْقٌ [berk]tir ki onda yağmur olmaya; yukâlu: بَرْقُ خُلَّبٍ بِالْإِضَافَةِ وَبَرْقٌ خُلَّبٌ بِالتَّوْصِيفِ

اَلْبُرَقُ [el-burak] (bâ’nın zammı ve râ’nın fethiyle) بُرْقَةٌ [burkat]ın kezâlik cem’i, taşlı yerler ma’nâsına. Bu makâmda Cevherî’nin kelâmında nev’-i hafâ vardır, zîrâ mukaddemâ بُرْقَةٌ [burkat]ın cem’i بِرَاقٌ [birâk] sâniyâ بُرَقٌ [burak] gelir demiştir, 'ibâreti budur: وَالْبُرْقَةُ بِالضَّمِّ مِثْلُ الْبَرْقَاءِ وَالْجَمْعُ بِرَاقٌ يُقَالُ قُنْفُذُ بُرْقَةٍ كَمَا يُقَالُ ضَبُّ كُدْيَةٍ وَالْجَمْعُ بُرَقٌ Pes iki def’a وَالْجَمْعُ كَذَا demiştir meger te’vîl olunup بِرَاقٌ [birâk] gayr-imuttaride ve بُرَقٌ [burak] muttaride binâ’endir dene.

اَلْبَرْكُ [el-berk] (bâ’nın fethiyle) Haşem-nişîn olan oba halkının mecmû’ develerine denir ki otlaktan akşam vaktinde gelip obanın kenârlarında bâligaten mâ-belagat bulut gibi çökmüş ola; her ne kadar kesîr olursa da بَرْكٌ [berk] ıtlâk olunur. ‘Alâ-kavlin çökmüş deve sürüsüne yâhûd pek çok develere denir. Müfrediبَارِكٌ [bârik]tir, صَحْبٌ [sahb] ve صَاحِبٌ [sâhib] gibi; mü’ennesi بَارِكَةٌ [bâriket]tir ve cem’i بُرُوكٌ [burûk]tur. Pes ism-i cem’ olur ya’nî mâddesinden vâhidi olan ism-i cem’ olur, رَكْبٌ [rekb] gibi. Ve بَرْكٌ [berk] Göğüse ıtlâk olunur, ma’nâ-yı âtîden me’hûzdur; yukâlu: ضَرَبَهُ بَرْكَهُ أَيْ صَدْرَهُ Ve devenin göğsünden yere gelen mevzi’ine denir. Ve bir mevzi’ adıdır; fethateynle de zebân-zededir.

اَلْبَرَقُ [el-berak] (fethateynle) Göz mütehayyir olup kapanmamak; yukâlu: بَرِقَ الْبَصَرُ يَبْرَقُ بَرَقًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا تَحَيَّرَ فَلَمْ يَطْرِفْ Ve بَرَقٌ [berak] بَرْوَقٌ [bervak] dedikleri ağacın yaprağın yemekle davarın karnı zahmet hâsıl kılmağa da derler; yukâlu: بَرِقَتِ الْغَنَمُ يَبْرَقُ بَرَقًا إِذَا اشْتَكَتْ بُطُونُهَا مِنْ أَكْلِ الْبَرْوَقِ Ve بَرَقٌ [berak] Kuzuya da derler, حَمَلٌ [hamel] ma’nâsına; Fârisî-i mu’arrebdir.

اَلبُورَقُ [el-bûrak] (bâ’nın zammı ve râ’nın fethiyle) Bûre ta’bîr ettikleridir ki birkaç sınf olur: Mâ’î ve cebelî ve Ermenî ve Mısrî olur ki نَطْرُونٌ [natrûn] dedikleri budur. Meshûkunu batn üzere zımâd edip âteş karşısında cülûs solucanları iz’âc ve balla yâ zanbak yağıyla zeker ve 'âneye tılâ kıvâm-ı âlette 'âcîbü’l-eserdir. Şârihin beyânına göre بُورَقٌ [bûrak] bûre-i Fârisî mu’arrebidir.

اَلْبَرِيكُ [el-berîk] (أَمِيرٌ [emîr] vezninde) Hayr ve bereketli şey’e denir; yukâlu: طَعَامٌ بَرِيكٌ أَيْ مُبَارَكٌ فِيهِ

اَلْبَرْقُ [el-Berk] (شَرْقٌ [şark] vezninde) İbnu’l-'Arika nâm kimsenin feresi ismidir. Ve بُرُوقٌ [burûk] lafzından müfred olur ki şimşeğe denir. Hakîkat-ı şer’iyyesi sehâb üzere mü’ekkel olan feriştenin emtârı me’mûr olan mahalle insiyâkı için sebâhı şiddetle darb ve tahrîkinden tekevvün eden âteşlerdir ki leme’ân eder. Ve hikemiyyesi ebhirenin ki sehâb olacaktır, şiddetle tesâdümünden hâsıl olan şu’le-i nârdır, çakmağın tesâdümünden hâsıl olduğu gibi. Ve بَرْقٌ [berk] Masdar olur, şimşek çakmak ma’nâsına; yukâlu: بَرَقَ الْبَرْقُ بَرْقًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ إِذَا بَدَا Ve bir adamı şimşek gibi kakıyıp korkunç sözler ile korkutmak ve korkuya düşürmek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: بَرَقَ فُلاَنٌ لِفُلاَنٍ إِذَا تَهَدَّدَهُ وَتَوَعَّدَ Ve بَرْقٌ [berk] ve بَرِيقٌ [berîk] ve بَرَقَانٌ [berekân] (fetehâtla) Yalabımak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَقَ الشَّيْءُ بَرْقًا وَبَرِيقًا وَبَرَقَانًا إِذَا لَمَعَ Ve بَرْقٌ [berk] Ta’âma bir mikdârca zeytûn yağı yâhûd sâfî yağ komak ma’nâsınadır ki ta’âmı parıldatır; yukâlu: بَرَقَ طَعَامَهُ بِزَيْتٍ أَوْ سَمْنٍ إِذَا جَعَلَ فِيهِ مِنْهُ قَلِيلاً Ve yıldız doğmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَقَ النَّجْمُ إِذَا طَلَعَ Ve hatun bezenmek ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَقَتِ الْمَرْأَةُ إِذَا تَحَسَّنَتْ وَتَزَيَّنَتْ Ve nâka gebe değil iken kuyruğunu kaldırıp gebelik sûretini göstermek ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَقَتِ النَّاقَةُ إِذَا شَالَتْ بِذَنَبِهَا وَتَلَقَّحَتْ وَلَيْسَتْ بِلاَقِحٍ Ve parıldamak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرَقَ بَصَرُهُ إِذَا تَلَأْلَأَ Ve بَرْقٌ [berk] ve بَرَقٌ [berak] (fethateynle) ve بُرُوقٌ [burûk] (قُعُودٌ [ku’ûd] vezninde) Pek mûhiş hâlet sebebiyle göz belerip bakakalmak, 'alâ-kavlin ifrât-ı hayret ü dehşetten kuvve-i bâsırası kalmayıp bir nesneyi görmez olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَ بَصَرُهُ وَبَرَقَ بَرَقًا وَبَرْقًا وَبُرُوقًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ وَالْأَوَّلِ إِذَا تَحَيَّرَ حَتَّى لاَ يَطْرِفُ أَوْ دَهِشَ فَلَمْ يُبْصِرْ Bu hâletler bâsıra-i nefsâniyye derk ve 'amelden kalmakla bî-hod mesâbesinde olmaktan neş’et eder ki be-gâyet mûhiş ve müdhiş hâlât vukû’unda olur. Ve بَرَقٌ [berak] Tuluma ıssı dokunmakla içinde olan kere yağı eriyip lokma lokma bölünmek ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَ السِّقَاءُ إِذَا أَصَابَهُ الْحَرُّ فَذَابَ زُبْدُهُ فَتَقَطَّعَ وَلَمْ يَجْتَمِعْ Ve بُرُوقٌ [burûk] ve بَرَقَانٌ [berakân] Bulut parıldamak yâhûd şimşek peydâ edip yalabıtmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَتِ السَّمَاءُ بُرُوقًا وَبَرَقَانًا إِذَا لَمَعَتْ أَوْ جَاءَتْ بِبَرْقٍ

iz. ar. Şimşek [elektrik manasına dahi getirilip İran ve Hint’te telgrafa “târ-ı berkî” derler.]

اَلْبَرَقُ [el-berak] (fethateynle) Bu dahi fart-ı hayretten göz belerip bakakalmak yâhûd ifrât-ı dehşetten göremez olmak ma’nâsınadır, niteki zikr olundu; yukâlu: بَرِقَ الْبَصَرُ بَرَقًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا تَحَيَّرَ حَتَّى لاَ يَطْرِفُ أَوْ دَهِشَ فَلَمْ يُبْصِرْ Ke-mâ zukire. Ve tulumun harâretten içinde olan kere yağı eriyip pâre pâre bölünmek ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَ السِّقَاءُ إِذَا أَصَابَهُ الْحَرُّ فَذَابَ زُبْدُهُ وَتَقَطَّعَ فَلَمْ يَجْتَمِعْ Ve koyun بَرْوَقٌ [bervak] dedikleri ağacın yaprağını yemekten karın ağrısına mübtelâ olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَتِ الْغَنَمُ إِذَا اشْتَكَتْ بُطُونَهَا مِنْ أَكْلِ الْبَرْوَقِ Ve بَرَقٌ [berak] Kuzuya denir, حَمَلٌ [hamel] ma’nâsına. Ve bu bere mu’arrebidir ki Fârisîdir. Cem’i أَبْرَاقٌ [ebrâk] gelir ve بِرْقَانٌ [birkân] gelir bâ’nın kesri ve zammıyla. Ve بَرَقٌ [berak] Belinlemek, feza’ ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَ مِنْهُ إِذَا فَزِعَ Ve mütehayyir ve medhûş olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِقَ فُلاَنٌ مِنْهُ إِذَا دَهِشَ وَتَحَيَّرَ

اَلْبُرْقُ [el-burk] (bâ’nın zammıyla) ضِبَابٌ [dibâb] ma’nâsınadır ki ضَبٌّ [dabb]ın cem’idir, kelere denir. Zâhiren bilâ-müfred müsta’meldir.