(a. i. c. : burûç) : 1) kale; hisar çıkıntısı, kule. 2) yuvarlak bina. 3) Güneşin ayrıldığı oniki kısımdan herbiri. 4) herhangi bir şekil gösteren ve kendisine özel bir ad verilen hareketsiz yıldızlar kümesi.

iz. ar. cm. burûc. 1. Kale çıkıntısı ve kulesi, tabya. 2. Münferid kale, hisar, kule || h. Semâdan medâr-ı şemsin münkasem olduğu on iki kısmın beheri ki hâvî olduğu subûtun vaziyetiyle bir resim ve şekl-i mahsus gösterip o isimle tesmiye olunmuştur: burc-ı haml, burc-ı sevr, burc-ı mîzân, burc-ı akrep gibi [Avrupa lisanlarındaki burg ve bourg tâbirleri bu lafz-ı Arabîden me’hûzdur]

اَلْبَرَجُ [el-berec] Gözün beyâzı sevâdını bi’t-tamâm dâ’ire-vâr muhdik ve muhît olmak ma’nâsınadır. Şöyle ki bir cânibe imâle-i çeşm eylese sevâdından aslâ bir nesne gâ’ib olmaya, gûyâ ki sevâdı burc gibi müsevver, kezâlik beyâzı müttesi’ olur; yukâlu: بَرِجَتْ عَيْنُهُ بَرَجًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا كَانَ بَيَاضُهَا مُحْدِقًا بِسَوَادِهَا كُلِّهِ Ve بَرَجٌ [berec] İsm olur, hüsn ü cemâl sâhibi meh-likâ mahbûba denir. Ve âfitâb gibi zâhîr ve rûşen ve ma’lûm nesneye denir. Cem’i أَبْرَاجٌ [ebrâc] gelir, سَبَبٌ [sebeb] ve أَسْبَابٌ [esbâb] gibi. Ve بَرَجٌ [berec] Kezâlik masdar olur, bir kimsenin vüs’at-i ma’îşet sebebiyle tereffüh ve ta’ayyüşü vâsi’ ve firâvân olmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَرِجَ الرَّجُلُ بَرَجًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا اتَّسَعَ أَمْرُهُ فِي اْلأَكْلِ وَالشُّرْبِ وَغَيْرِهِمَا

Mü’ellif Basâ’ir’de قَصْرٌ [kasr] ile ya’nî köşk ile tefsîr edip ve ma’ânî-i âtiye ondan me’hûz olmak üzere resm eylemiştir: Ez-cümle بَرَجٌ [berec] ki fethateynle, gözün beyâzı sevâdını ihâta eylemekle sevâd burc gibi kalmak ve müttesi’ olmak ma’nâsı ki burc-ı felekî gibi olmak gibi, ke-mâ se-yuzkeru. Kaldı ki burûc-ı felekiyye, felek-i sâminde i’tibâr olunan on iki mevâki’-i mahsûsa-i kevâkibden ‘ibârettir, onda müctemi’ olan kevâkibin hey’et-i ictimâ’iyyelerinden müteşekkil oldukları sûrete muzâf olmuşlardır: burc-ı hamel, burc-ı sevr ü Cevzâ’ gibi. Ve بُرْجٌ [Burc] Esâmîdendir: Burc b. Mushir et-tâ’î şu’arâdandır. Ve بُرْجٌ [Burc] Isfahân kazâsında bir karye adıdır; 'Osmân b. Ahmed eş-Şâ’ir ve kibâr-ı muhaddisînden Ebû Nu’aym’in ashâbından gânim b. Muhammed oradandır. Ve şedîdü’l-berd bir beldenin dahi ismidir. Ve Dimaşk-ı Şâm kazâsında bir mevzi’dir; muhaddisînden 'Abdullâh b. Seleme oradandır. Ve nevâhî-i haleb’de bir kal’a yâhûd bir kazâ ismidir. Mütercim der ki civâr-ı haleb’de maskat-ı re’simiz olan ‘Ayntâb kazâsında vâki’dir, بُرْجُ الرَّصَاصِ [Burcu’r-Rasâs] denmekle ma’rûftur, hâlen eser-i kal’ası mevcûddur; nâhiye başı bir karye olmuştur. Ve بُرْجٌ [Burc] Şâm ülkesinde Bâniyâs ile Markabe beyninde bir mevzi’ adıdır. Ebu’l-Burc kâsım b. hanbel ez-zubyânî lakabıdır ki şâ’ir-i İslâmîdir.

اَلْبُرْجُ [el-burc] (bâ’nın zammıyla) Rükn ma’nâsınadır ki bir nesnenin kavî ve muhkem olan cânibidir; yukâlu: لَهُ بُرْجٌ قَوِيٌّ أَيْ رُكْنٌ Ve hısn ma’nâsınadır ki tabya ve kule ve şans ve palanka ve hisâr makûlesi tahassun edecek mahallerden 'ibârettir; yukâlu: إِلْتَأَذَ إِلَى بُرْجٍ أَيْ حِصْنٍ Ve burûc-i felekiyyenin müfredidir ki her birine بُرْجٌ [burc] ta’bîr olunur.

اَلْبَرَجُ [el-berec] (fethateynle) Gözün beyâzı sevâdını ihâta etmektir, bir haysiyyetle ki sevâdından bir nesne gâyib olmaya.

اَلْبُرْجُ [el-burc] (bâ’nın zammı ve râ’nın sükûnuyla) Hisârın bir cânibinde olan yapıya derler, رُكْنٌ [rukn] ma’nâsına.