اَلْأَزَلُ [el-ezel] (fethateynle) Kıdem ma’nâsınadır ki şey’in evvel ve ibtidâsı olmamaktan ya’nî vücûdun cânib-i mâzîde mu’teber ezmine-i mukaddere-i gayr-i mütenâhiyede istimrârından 'ibârettir, niteki أَبَدٌ [ebed] cânib-i müstakbelde istimrârından 'ibârettir; yekûlûne: هُوَ أَزَلِيٌّ أَيْ مَنْسُوبٌ إِلَى الْأَزَلِ Ve bunun aslı يَزَلِيٌّ idi ki لَمْ يَزَلْ kelimesine mensûbdur, ya’nî kadîm olan şey’e لَمْ يَزَلْ ıtlâk olunmakla ondan ihtisâr olunan يَزَلْ [yezel]e mensûbdur, ba’dehu tahfîfen yâ’yı elife kalb edip أَزَلِيٌّ [ezeliyy] dediler, niteki Zî Yezen nâm melike mensûb olan mızrağı nisbette رُمْحٌ أَزَنِيٌّ dediler. Ve لَمْ يَزَلْ [lem yezel] زَوَالٌ [zevâl] mâddesindendir ki devâm ma’nâsına müsta’meldir. Şârih der ki ba’zılar zîk ma’nâsına olan أَزَلٌ [ezel]den me’hûzdur dediler, kadîmin bidâyeti tarafını takdîr ve idrâkten 'ukûl ve müdrike müzâyakada kalıp bir vechle nâfiz olmadığına binâ’en onda isti’mâl olundu. Ve Zemahşerî dedi ki bu mâdde masnû’dur, kelâm-ı 'Arabdan değildir, gûyâ ki لَمْ أَزَلْ lafzına nazar edip ihtisâr ile أَزَلٌ [ezel]i ahz ve isti’mâl eylediler. Mütercim der ki zâhiren أَبَدِيٌّ [ebediyy] ta’bîrine müşâkil ve mukâbil eylediler.

اَلْأَزْلُ [el-ezl] (hemzenin fethi ve zâ-yı mu’cemenin sükûnuyla) Darlık ve şiddet ve sahtî ma’nâsınadır ki ismdir. Ve masdar olur, ke-mâ se-yuzkeru; yukâlu: هُوَ فِي أَزْلٍ مِنَ الْعَيْشِ أَيْ ضِيقٍ وَشِدَّةٍ ve yukâlu: أَزْلٌ أَزِلٌ كَكَتِفٍ مُبَالَغَةً أَيْ شِدَّةٌ شَدِيدَةٌ Ve habs ve tevkîf eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: أَزَلَهُ أَزْلًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا حَبَسَهُ Ve atın örkünü ve kösteğini kısaltıp salıvermek ma’nâsınadır; yukâlu: أَزَلَ الْفَرَسَ إِذَا قَصَّرَ حَبْلَهُ ثُمَّ سَيَّبَهُ Ve devâbb ve mevâşîyi havftan yâhûd kuraklıktan nâşî yabana çıkarmayıp obada alıkomak ma’nâsınadır; yukâlu: أَزَلُوا أَمْوَالَهُمْ إِذَا لَمْ يُخْرِجُوهَا إِلَى الْمَرْعَى خَوْفًا أَوْ جَدْبًا Ve bu ma’nâ zikr olunan 'umûmda dâhil iken mü’ellif tahsîs eylemiştir, gûyâ ki bunda ziyâde-i zîk u şiddet mutasavverdir. Ve darlığa ve kıtlığa uğramak ma’nâsınadır; yukâlu: أَزَلَ الرَّجُلُ إِذَا صَارَ فِي ضِيقٍ وَشِدَّةٍ