(a. i. c. : şumûs) : 1) Güneş. (bkz ; Âftâb, Horşîd, Mihr). Grûb-i Şems : Güneşin batması. Tulû-i Şems : Güneşin doğması. Ke-s-Şems : Güneş gibi. Şems ü Kamer : Güneşle Ay. Şems-i Münir : parlak Güneş. 2) müz. Türk müziğinin birkaç asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

اَلشَّمْصُ [eş-şems] (طَمْسٌ [tams] vezninde) Davarı cünbüş ve neşâta getirirek, 'alâ-kavlin 'unf ve şiddetle uzun uzadı sürüp gitmek ma’nâsınadır; yukâlu: شَمَصَ الدَّوَابَّ إِذَا طَرَدَهَا طَرْدًا نَشِيطًا أَوْ عَنِيفًا Ve vurmak ma’nâsınadır; yukâlu: شَمَصَ فُلاَنًا إِذَا ضَرَبَهُ

Ebû 'Alî, Tezkire’sinde عَبْدُ شَمْس ['Abdu şems] lafzında شَمْسٌ [şems]in ta’rîf ve te’nîs 'illetlerine mebnî 'adem-i insirâfını tansîs eylemiştir, zîrâ şems-i semâya 'ibâdet eder olmalarıyla عَبْدٌ ['abd] ona muzâf oldu. Nisbetinde عَبْشَمِيٌّ ['Abşemiyy] denir ki menhûttur. Ammâ عَبْشَمْسُ ['Abşems] ki İbn Sa’d b. Zeyd-i Menât’tır, bunun aslı عَبُّ شَمْسٍ dir, حَبُّ شَمْسٍ ma’nâsına ki ضِيَاءُ شَمْسٍ demektir, 'ayn hâ’dan mübeddeledir, niteki حَبُّ قُرٍّ lafzında ki gökten yağan doluya denir, عَبُّ قُرٍّ derler ve gâhca tahfîf olunur yâhûd aslı عَبْءُ شَمْسٍ idi hemze ile ki نَظِيرُ شَمْسٍ demektir. Şârih der ki Misbâh’ın beyânına göre عَبْدُ شَمْسٍ lafzı te’nîs ve 'alemiyyet ve mu’arref bi’l-lâm’dan 'adl sebebleriyle gayr-i munsarıftır. İntehâ. Ve عيْنُ شَمْسٍ [‘Aynu Şems] Mısır’da Matariyye’de bir mevzi’ adıdır ki şecer-i belesânın menbit-i evvelidir. Ve شَمْسٌ [şems] Masdar olur, gündüz güneşli olmak ma’nâsına; tekûlu: شَمَسَ يَوْمُنَا وَشَمِسَ شَمْسًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ وَالثَّانِي وَالرَّابِعِ إِذَا صَارَ ذَا شَمْسٍ Ve bir kimseye husûmet izhâr eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: شَمَسَ لِفُلاَنٍ إِذَا أَبْدَى لَهُ الْعَدَاوَةَ

s. (pl. شموس) 1. The sun. 2. Sunshine.

اَلشَّمْسُ [eş-şems] (şîn’in fethi ve mîm’in sükûnuyla) Güneş ve شَمْسٌ [şems] Masdar dahi gelir; yukâlu: شَمَسَ يَوْمُنَا يَشْمُسُ وَيَشْمِسُ مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا كَانَ ذَا شَمْسٍ ve شَمْسٌ [şems] ‘Adâvet izhâr etmeğe dahi derler; yukâlu: شَمَسَ لِي فُلَانٌ إِذَا أَبْدَى لَكَ عَدَاوَتَهُ ve شَمْسٌ [şems] Bir nev’ kılâdeye dahi derler.