اَلْحَافِرُ [el-hâfir] (ism-i fâ’ildir) Seyr ve 'advinde yeri hafr eylediği için dâbbenin tırnağına ıtlâk olundu, ba’dehu rükn-i a’zamı olmak 'alâkasıyla dâbbenin kendisine ıtlâk olunur, niteki deve kısmına خُفٌّ [huff] ve çatal tırnaklıya ظِلْفٌ [zilf] ıtlâk olunur ve minhu yukâlu: هَذَا الْبَلَدُ مَمَرُّ الْعَسَاكِرِ وَمَدَقُّ الْحَوَافِرِ Cem’i حَوَافِرُ [havâfir]dir. Ve حَافِرٌ [hâfir] ve حَافِرَةٌ [hâfiret] Bir nesnenin evveline ıtlâk olunur, dâbbe kısmının tırnağı evvel-i seyr ü meşy olmak münâsebetiyle; ve minhu kavluhum: اِلْتَقَوْا فَاقْتَتَلُوا عِنْدَ الْحَافِرَةِ أَيْ أَوَّلِ الْمُلْتَقَى Ya’nî “Birbirine mülâkî olduklarında ibtidâ-yı mülâkât anında cenk ve kıtâle başladılar.” Ve 'Arablar “Geldiğim yoldan izim üzerine 'avdet eyledim” diyecek yerde رَجَعْتُ عَلَى حَافِرَتِي derler, أَيْ طَرِيقِي الَّذِي أَصْعَدْتُ فِيهِ أَيْ سِرْتُ فِيهِ Ve حَافِرَةٌ [hâfiret] Hilkat-ı ûlâya ıtlâk olunur ki murâd ibtidâ-yı hilkattir; yukâlu: اَلْآنَ قَدْ تَعَسَّفَ وَقَدْ كَانَ نَجِيبًا فِي الْحَافِرَةِ أَيْ فِي خِلْقَتِهِ الْأُولَى ve yukâlu: رَجَعَ إِلَى حَافِرَتِهِ أَيْ إِلَى خِلْقَتِهِ الْأُولَى وَحَالَتِهِ Ve bir nesne âhiri evvele redd olunur haysiyyetiyle bir şey’e 'avdet eylemeğe denir. Kâle’l-musannifu fi’l-Basâ’ir ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ﴾ أَيْ إِلَى أَمْرِنَا الْأَوَّلِ وَهُوَ الْحَيَاةُ وَقَالَ مُجَاهِدٌ أَيْ خَلْقًا جَدِيدًا وَقَالَ ابْنُ الْأَعْرَابِيِّ أَيْ إِلَى الدُّنْيَا كَمَا كُنَّا، يُقَالُ عَادَ إِلَى حَافِرَتِهِ أَيْ رَجَعَ إِلَى حَالَتِهِ الْأُولَى وَإِذَا رَجَعَ مِنَ الطَّرِيقِ الَّذِي جَاءَ مِنْهُ أَيْضًا Ve minhu’l-meselu: “اَلنَّقْدُ عِنْدَ الْحَافِرَةِ وَالْحَافِرِ” أَيْ عِنْدَ أَوَّلِ كَلِمَةٍ Asl-ı mesel budur ki 'inde’l-‘Arab at kısmı ekrem-i emvâl olmakla aslâ veresiye bey’ eylemezler. Bir müşterî zuhûr edip 'akd-i mu’âmele eyledikte pahası bir an te’hîr olunmayıp akçesini teslîm eylemedikçe tırnağı durduğu yerden bir hatve zâ’il olmaz diyecek yerde îrâd olunur. Istılâhımızda dahi tırnağı dibinde ta’bîri bundan me’hûzdur. ‘Alâ-kavlin حَافِرٌ [hâfir] atın tırnağına dendiği gibi, seğirttikte tırnağıyla kazdığı çukura da denir, رَاضِيَةٌ [râdiyet] ve مَرْضِيَّةٌ [mardiyyet] gibi. Burada murâd yarış müntehâsında tırnağını sâ’irden mukaddem bastığı çukur olacaktır. Bahsle koşuya gittiklerinde اَلنَّقْدُ عِنْدَ الْحَافِرَةِ derler, ya’nî her kimin atı sebk ederse vaz’ olunan ödüle müstahak olur. Mesel-i mezbûrun aslı budur, ba’dehu mutlakâ evveliyyette isti’mâl olundu. Ve te’nîsle حَافِرَةٌ [hâfiret]ten murâd zât-ı ferestir ki at el-hâletü hâzihi benim yanımda iken akçesi teslîm olunmak lâzımdır demek olur.