(a. i.) : 1) işitme, işitiş. 2) dinleme, kulak verme. 3) (c. : esma’) kulak, (bkz. : gûş, üzn).

اَلشَّمْعُ [eş-şem’] (لَمْعٌ [lem’] vezninde) ve اَلشُّمُوعُ [eş-şumû’] (قُعُودٌ [ku’ûd] vezninde) ve اَلْمَشْمَعَةُ [el-meşme’at] (مَشْرَبَةٌ [meşrebet] vezninde) La’ib ve mizâh eylemek ma’nâsınadır ki bir kimse ile horata edip oynayıp erişmektir; yukâlu: شَمَعَ فُلاَنٌ شَمْعًا وَشُمُوعًا وَمَشْمَعَةً مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا لَعِبَ وَمَزَحَ Ve شُمُوعٌ [şumû’] Dağılmak ma’nâsınadır; yukâlu: شَمَعَ الشَّيْءُ شُمُوعًا إِذَا تَفَرَّقَ وَمِنْهُ قَوْلُ الْفُقَهَاءِ إِذَا شَمَعَتِ الْفَأْرَةُ فِي الْبِئْرِ أَيْ تَفَرَّقَتْ

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre سَمْعٌ [sem’] zikr olunan kuvvetten ‘ibârettir. Ve o kuvvetin fi’li ya’nî masdarı olur; yukâlu: سَمِعَ سَمْعًا Ve ba’zen onunla kulak irâde olunur, mahalliyyet i’tibârıyla. Ve ba’zen lüzûm ‘alâkasıyla fehm ve gâhîce tâ’at murâd olur. Ve ba’zen kelâm-ı mesmû’ irâde olunur. İntehâ. Ve سَمْعٌ [sem’] Kulağa ıtlâk olunur; yukâlu: أَلْقَى إِلَيْهِ سَمْعَهُ أَيْ أُذُنَهُ Ve kulakla işitilen söze ıtlâk olunur. Ve herkesin mesmû’u olacak zikr-i cemîl ve sît-i hasene ıtlâk olunur, سَمَاعٌ [semâ’] gibi, gûyâ ki cümlenin سَامِعَةٌ [sâmi’at]ına sezâ olmak tasavvuruyladır. Bu ma’nâda sîn’in kesriyle de câ’izdir. Ve işbu سَمْعٌ [sem’] kelimesi fi’l-asl masdar olmakla müfredi ve cem’i müsâvîdir. Ve أَسْمَاعٌ [esmâ’] ve أَسْمُعٌ [esmu’] üzere cem’lenir. Ve cem’u’l-cem’i أَسَامِعُ [esâmi’] gelir. Ve سَمْعٌ [sem’] Masdar olur, işitmek ma’nâsına; yukâlu: سَمِعَهُ سَمْعًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ Ve sîn’in kesriyle de lügattır, 'alâ-kavlin fethle masdar ve kesr ile ismdir, işitmeğe denir.

اَلثَّمْءُ [es-sem’] (sâ’nın fethi ve mîm’in sükûnuyla) Çerb ta’âm yedirmek; yukâlu: ثَمَأْتُ الْقَوْمَ أَطْعَمْتُهُمُ الدَّسَمَ Ve دَسَمٌ [desem] fethateynle çerb ma’nâsınadır. Ve baş yarmak ma’nâsına da gelir; yukâlu: ثَمَأْتُ رَأْسَهُ أَيْ شَدَحْتُهُ Ve ekmeği kesip tirit etmek ma’nâsına da gelir; yukâlu: ثَمَأْتُ الْخُبْزَ أَيْ ثَرَدْتُهُ

اَلسَّمْعُ [es-sem’] (sîn’in fethi ve mîm’in sükûnuyla) İşiticilik ki insânla kâ’im olur bir sıfattır; vâhid ve tesniye ve cem’ olur; ke-kavlihi ta’âlâ: ﴿خَتَمَ اللهُ عَلٰى قُلُوبِهِمْ وَعَلٰى سَمْعِهِمْ﴾ (البقرة 7) Zîrâ bu aslında masdardır.