اَلرَّبْعُ [er-reb’] (râ’nın fethi ve bâ’nın sükûnuyla) Bi-‘aynihi avluyu müştemil eve denir, hâne ma’nâsına, nerede olursa olsun. Cem’i رِبَاعٌ [ribâ’]gelir râ’nın kesriyle ve رُبُوعٌ [rubû’] gelir ve أَرْبُعٌ [erbu’] gelir, أَفْلُسٌ [eflus] vezninde ve أَرْبَاعٌ [erbâ’] gelir; yukâlu: أَقَامَ فِي رَبْعِهِ أَيْ دَارِهِ Ve رَبْعٌ [reb’] Mahalleye denir; yukâlu: مَا أَوْسَعَ رَبْعَ بَنِي فُلاَنٍ أَيْ مَحَلَّتَهُمْ Ve konağa denir; tekûlu: نَزَلْنَا فِي رَبْعٍ لَطِيفٍ أَيْ مَنْزِلٍ Ve tâbûta ıtlâk olunur; tekûlu: حَمَلْتُ رَبْعَهُ أَيْ نَعْشَهُ Ve cemâ’at-i insânîye ıtlâk olunur; hâl ve mahall ‘alâkasıyla; yukâlu: هُمُ الْيَوْمَ رَبْعٌ كَثِيرٌ أَيْ جَمَاعَةٌ ve tekûlu: حَيَّا اللهُ رَبْعَكَ أَيْ قَوْمَكَ Ve nâsın bahâr eyyâmında ikâmet eyledikleri mekâna denir; yukâlu: هَذَا رَبْعُ الْقَوْمِ أَيْ مَوْضِعُهُمْ يَرْتَبِعُونَ فِيهِ فِي الرَّبِيعِ Ve orta boylu adama denir; bunda fetehâtla da câ’izdir ve bunda رَبْعَةٌ [reb’at] dahi denir hâ’yla, lâkin رَبْعَةٌ [reb’at] ondan ahasstır. Kezâlik mü’ennesinde رَبْعَةٌ [reb’at] denir. İkisinin de cem’i رَبْعَاتٌ [reb’ât]tır râ’nın fethi ve bâ’nın sükûnuyla ve şâz olarak رَبَعَاتٌ [rebe’ât] denir fetehâtla, zîrâ fa’let vezni sıfat olursa ‘ayn’ı cem’de müteharrik olmaz, belki ism olup ve ‘ayn’ı vâv yâhûd yâ’ olmaz ise müteharrik olur, نَفَخَاتٌ [nefehât] ve رَشَحَاتٌ [reşehât] gibi. Pes رَوْحَاتٌ [revhât] sükûnla olur; yukâlu: رَجُلٌ رَبْعٌ وَرَبْعَةٌ وَامْرَأَةٌ رَبْعَةٌ وَرِجَالٌ وَنِسَاءٌ رَبْعَاتٌ أَيْ بَيْنَ الطَّوِيلِ وَالْقَصِيرِ Ve رَبْعٌ [reb’] Masdar olur, vukûf ve intizâr ma’nâsına; yukâlu: رَبَعَ الرَّجُلُ رَبْعًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا وَقَفَ وَانْتَظَرَ وَتَحَبَّسَ Ve minhu kavluhum إِرْبَعْ عَلَيْكَ أَوْ عَلَى نَفْسِكَ أَوْ عَلَى ظَلْعِكَ Ya’nî “Nefsine cebr ile bir mikdâr sabr ve tevakkuf edip muntazır ol.” Ve رَبْعٌ [reb’] Zor ve kuvvet sınamak için eliyle ağır taş kaldırmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الرَّجُلُ إِذَا رَفَعَ الْحَجَرَ بِالْيَدِ إِمْتِحَانًا لِلْقُوَّةِ Ve ipi dört kattan bükmek ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الْحَبْلَ إِذَا فَتَلَهُ مِنْ أَرْبَعِ طَاقَاتٍ Ve deve dört günde bir suvarılmak ma’nâsınadır ki üç gün yâhûd dört gün üç gece su vermeyip dördüncü günü suvarmaktan ‘ibârettir; yukâlu: رَبَعَتِ الْإِبِلُ إِذَا وَرَدَتِ الرِّبْعَ Ve ucuzluğa ve bolluğa erişmek ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ فُلاَنٌ إِذَا أَخْصَبَ Ve bir adamı hummâ-yı rub’ ya’nî dört günde bir sıtma tutmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَتْ عَلَيْهِ الْحُمَّى إِذَا جَائَتْهُ رِبْعًا ve yukâlu: رُبِعَ الرَّجُلُ وَأُرْبِعَ عَلَى الْمَجْهُولِ Ke-mâ se-yuzkeru. Ve iki adam yükü dâbbe üzerine vaz’ murâd eyledikte dengin altına مِرْبَعَةٌ [mirbe’at] dedikleri ağacı sokup bir ucundan biri ve dîgerinden âheri yapışıp kaldırmakla yükletmek ve eğer مِرْبَعَةٌ [mirbe’at] yoksa ikisi birbirinin ellerine yapışıp kollaşmakla kaldırıp yükletmek ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الْحِمْلَ إِذَا أَدْخَلَ الْمِرْبَعَةَ تَحْتَهُ وَأَخَذَ بِطَرَفِهَا وَآخَرُ بِطَرَفِهَا الآخَرِ ثُمَّ رَفَعَاهُ عَلَى الدَّابَّةِ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ مِرْبَعَةٌ أَخَذَ أَحَدُهُمَا بِيَدِ صَاحِبِهِ أَيْ حَتَّى يَرْفَعَاهُ عَلَى الدَّابَّةِ Ve bir adamın mâlından dörtte birini almak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الْقَوْمَ رَبْعًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ وَالْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا أَخَذَ رُبْعَ أَمْوَالِهِمْ Ve üç adamın yanlarına varıp onları dört kılmak ya’nî dördüncüsü olmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الثَّلاَثَةَ رَبْعًا مِنَ الْأَبْوَابِ الْمَذْكُورَةِ إِذَا جَعَلَهُمْ بِنَفْسِهِ أَرْبَعَةً Ve ‘askerin aldığı mâl-ı ganîmetin rub’unu almak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الْجَيْشَ إِذَا أَخَذَ مِنْهُمْ رُبْعَ الْغَنِيمَةِ Ve işbu rub’-ı ganîmeti ser-‘askerlerin ve emîrlerin ahz eylemeleri ef’âl-i Câhiliyye’den olup dîn-i İslâm onu humus ahzına redd eyledi. Ve رَبْعٌ [reb’] Bir adamı esirgeyip mihrübânlık eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ عَلَيْهِ إِذَا عَطَفَ Ve bir nesneden vâz gelip geri durmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ عَنْهُ إِذَا كَفَّ وَأَقْصَرَ Ve deve mer’âda müseyyeb olup dilediği yerde otlayıp ve dilediği yerde su içmek ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَتِ الْإِبِلُ إِذَا سَرَحَتْ فِي الْمَرْعَى وَأَكَلَتْ كَيْفَ شَاءَتْ وَشَرِبَتْ وَكَذَلِكَ رَبَعَ الرَّجُلُ بِالْمَكَانِ Ve bir kimse bir suya müstevlî olmakla onda dil-hâhı üzere tasarruf ve tahakküm eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الرَّجُلُ فِي الْمَاءِ إِذَا تَحَكَّمَ فِيهِ كَيْفَ شَاءَ Ve bir cemâ’at otuz dokuz nefer iken bir kimse varıp kendisiyle onları kırk eylemek ya’nî kırkıncı olmak yâhûd onlar kırk üç nefer iken kırk dördüncüsü olmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ الْقَوْمَ إِذَا تَمَّمَهُمْ بِنَفْسِهِ أَرْبَعِينَ أَوْ أَرْبَعَةً وَأَرْبَعِينَ Ve bir yerde yerleşip sâbit ve mukîm olmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَبَعَ بِالْمَكَانِ إِذَا اطْمَأَنَّ وَأَقَامَ بِهِ Ve bahâr yağmuruna uğramak ma’nâsınadır; yukâlu: رُبِعَ الْقَوْمُ عَلَى الْمَجْهُولِ إِذَا مُطِرُوا بِالرَّبِيعِ