اَلْقَرْعُ [el-kar’] (فَرْعٌ [fer’] vezninde) Kapı çalmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَرَعَ الْبَابَ قَرْعًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا دَقَّهُ ve minhu’l-meselu: “مَنْ قَرَعَ بَابًا وَلَجَّ وَلَجَ” Ya’nî “Bir kapıyı ilhâh ve ikdâmla çalan adam elbette açtırıp içerisine duhûl eder.” Ve قَرْعٌ [kar’] Değnekle vurmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَرَعَ رَأْسَهُ بِالْعَصَا إِذَا ضَرَبَهُ بِهَا ve minhu’l-meselu: “إِنَّ الْعَصَا قُرِعَتْ لِذِي الْحُلْمِ” En evvel قَرْعٌ [kar’]-ı 'asâ olunan kimsede ya’nî mesel-i mezbûrun menşe’inde ihtilâf olunmuştur. Ba’zılar 'Âmir b. ez-zarib ve ba’zılar kays b. hâlid ve ba’zılar 'Amr b. Cumu’a ve ba’zılar ‘Amr b. Mâlik dediler. ‘İnde’l-mü’ellif ‘Âmir müraccahtır, merkûm be-gâyet pîr yâhûd mu’ammerînden olmakla üç yüz yaşına vardıkta kendi re’yine i’tinâ ve i’timâdı olmamakla oğullarına tenbîh eyledi ki “Mesâlih-i nâsı temşît vaktinde eğer kelâmım üslûb-ı nizâmdan çıkıp beyhûde ve hilâf semtine munsarıf olursa, ‘asâ ile işbu duvarda yâhûd yerde olan kalkanı قَرْعٌ [kar’] edip beni âgâh edesiz.” Mesel-i mezbûr ehl-i ‘akl u rüşd olan adam ednâ tenbîh ile mütenebbih olur diyecek yerde darb olunur. Burada حُلْمٌ [hulm] hâ’nın zammıyla ‘akl ve rüşd ma’nâsınadır. Ve قَرْعُ جَبْهَةٍ [kar’u cebhet] Dolu kabın içinde olanını bi’l-cümle süpürüp içmek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: قَرَعَ الشَّارِبُ جَبْهَتَهُ بِالْإِنَاءِ إِذَا اشْتَفَّ مَا فِيهِ Ve قَرْعٌ [kar’] ve قِرَاعٌ [kirâ’] (كِتَابٌ [kitâb] vezninde) Buğur nâkaya aşmak ma’nâsınadır; sığır cinsinde yalnız قِرَاعٌ [kirâ’] mahsûstur; yukâlu: قَرَعَ الْفَحْلُ النَّاقَةَ قَرْعًا وَقِرَاعًا وَالثَّوْرُ الْبَقَرَةَ قِرَاعًا إِذَا ضَرَبَهَا Ve bir kimse te’essüf ve nedâmetten nâşî dişlerini birbirine sürüp gıcırdatmak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: قَرَعَ فُلاَنٌ سِنَّهُ إِذَا حَرَقَهُ نَدَمًا Ve kur’a atmak bâbında sâ’irlere gâlib olmak ma’nâsınadır; yukâlu: قَرَعَهُمْ قَرْعًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا غَلَبَهُمْ بِالْقُرْعَةِ Ve قَرْعٌ [kar’] Kabak ta’bîr olunan sebzeye denir, حَمْلُ الْيَقْطِينِ [hamlu’l-yaktîn] ma’nâsına; müfredi قَرْعَةٌ [kar’at]tır. Ve قَرْعٌ [kar’] Esâmîdendir: eş-Şâh b. kar’, Fudayl b. ‘Iyâd’dan rivâyet-i hadîs eyledi. Ve قَرْعٌ [kar’] ve fethateynle

اَلْقَرْءُ [el-kar’] (bi’l-fethi ve sukûni’r-râ’i) Hayz; cem’i اَلْأَقْرَاءُ [el-akrâ’] ve اَلْقُرُوءُ [el-kurû’] gelir ‘alâ-vezni أَفْعَال [ef’âl] fi’l-evvel ve فُعُول [fu’ûl] fi’s-sânî ve اَلْأَقْرُؤُ [el-akru’] dahi gelir cem’-i kılletinde hemze’nin fethi ve râ’nın zammıyla. Ve fi’l-hadîsi: “دَعِي صَلَاتَكِ أَيَّامَ أَقْرَائِكِ” Ve قَرْءٌ [kar’] طُهْرٌ [tuhr] ma’nâsına da gelir, azdâddandır. Ve قَرْءٌ [kar’] Hayzın münkazî olmasına dahi derler. Ve iki hayzın mâ-beynine dahi derler. Ba’zılar eyitti: قَرْءٌ [kar’] mutlakan vakttir, hayzın vaktine ve tuhrun vaktine sâlihtir. Ve قَرْءُ الثُّرَيَّا [kar’u’s-sureyyâ] Fırtınaya derler.

اَلْقَرْعُ [el-kar’] (kâf’ın fethi ve râ’nın sükûnuyla) Kakmak; yukâlu: قَرَعْتُ الْبَابَ أَقْرَعُهُ قَرْعًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ Ve ‘Arabların “إِنَّ الْعَصَا قُرِعَتْ لِذِي الْحِلْمِ” dedikleri kavllerinden murâd budur ki ‘Arab hâkimlerinden biri pîr olup hirâfet mertebesine vardıkta kızına eyitti: Kaçan hükmümde bir muhalif vaz’ edersem bana tenbîh için ‘asâ ile kalkanı dakk eyle tâ ki mütenebbih olup rücû’ eyleyem dedi. Ve قَرْعٌ [kar’] Başa değnek ile vurmağa dahi derler, فَرْعٌ [fer’] ma’nâsına fâ ile nitekim mürûr etti; yukâlu: قَرَعْتُ رَأْسَهُ بِالْعَصَا قَرْعًا Ve قَرْعٌ [kar’] Kâsede olanı hep içti demek mahallinde dahi isti’mâl olunur; yukâlu: قَرَعَ الشَّارِبُ بِالْإِنَاءِ جَبْهَتَهُ Ya’nî kâsenin kenârıyla alnını vurdu içinde olanı cümleten içmekle. Ve قَرْعٌ [kar’] Erkek, dişiye varmağa dahi derler; yukâlu: قَرَعَ الْفَحْلُ النَّاقَةَ يَقْرَعُهَا قَرْعًا Ve قَرْعٌ [kar’] Kabağa dahi derler حِمْلُ الْيَقْطِينِ ma’nâsına. Ve يَقْطِينٌ [yaktîn] kabak teveğine derler. Ve قَرْعُ الْمِيسَمِ [kar’u’l-mîsem] Dâg vuracak âlete dahi derler. Ve قَرْعٌ [kar’] Ev önü davardan hâlî olmak ma’nâsına da gelir; yukâlu: قَرِعَ الْفِنَاءُ إِذَا خَلَا مِنَ الْغَاشِيَةِ Ya’nî kaçan finâ-yı dâr غَاشِيَةٌ [gâşiyet]ten hâlî olsa. Ve غَاشِيَةٌ [gâşiyet]ten murâd ev önünde yatan davardır; yukâlu: نَعُوذُ بِاللهِ مِنْ قَرْعِ الْفِنَاءِ وَصَفَرِ الْإِنَاءِ Ve صَفَرٌ [safer] dahi hâlî olmak ma’nâsınadır. Ve مُرَاحٌ قَرِعٌ [murâh kari’] dahi derler râ’nın kesriyle, kaçan deve durduğu yer deveden hâlî olsa. Ve sa’leb eyitti: نَعُوذُ بِاللهِ مِنْ قَرْعِ الْفِنَاءِ derler râ’nın sükûnuyla, lâkin bu kıyâsa muhâliftir, zîrâ bâb-ı râbi’ lâzım oldukta masdarı fethateynle gelir, sükûn ile gelmek kıyâsa muhâliftir. Ve fi’l-hadîsi 'an 'Ömer radıyallâhu 'anhu: “قَرِعَ حَجُّكُمْ” أَيْ حَلَّتْ أَيَّامُ الْحَجِّ مِنَ النَّاسِ Ve belâ erişmeğe dahi derler; yukâlu: قَرِعَتْهُمْ قَوَارِعُ الدَّهْرِ إِذَا أَصَابَتْهُمْ