(a. i.) : 1) çalışma, çabalama. 2) kıskanma, çekememe. 3) aziz ve kutsal bir şeye tecâvüz edildiğini görmekten doğan asîl, temiz duygu. Sâhib-i gayret : gayretli, cesaretli, [gayreti vataniyyesine dokundu].

i. ar. 1. Kıskanma, kıskançlık: korkarım gayret beni öldürür. 2. Muazzez ve mukaddes bir şeye ağyarın tecâvüz ve taarruzunu görmekten hâsıl olan adem-i tahammül, his ve hâl-i memdûhî, hamiyyet: kendisinde gayret-i İslâmiyye, gayret-i dîniyye, gayret-i Osmâniye ve gayret-i vataniyye vardır; âilesi hakkında gayreti müsellemdir. 3. Fevkalâde sa‘y, himmet, rehâvet mukâbili: bu işi bugün bitirmeye gayret etmeli; bu iş sizin gayretinizle olacaktır. 4. Sabır, tahammül, bir belâ vukûunda merdâne davranma: böyle bir halde siz gayret etmelisiniz ki, sizin gayretiniz diğerlerine de ba‘is-i tesellî olsun; gayreti elden bırakmamalı.

اَلْغَيْرَةُ [el-gayret] ve اَلْغَيْرُ [el-gayr] (gayn’ların fethiyle) ve اَلْغَارُ [el-gâr] ve اَلْغِيَارُ [el-giyâr] (كِتَابٌ [kitâb] vezninde) Nâm ve nâmûsa halel verecek hâletten hamiyyet eylemek ma’nâsınadır ki kıskanmak ta’bîr olunur; yukâlu: غَارَ الرَّجُلُ عَلَى امْرَأَتِهِ وَهِيَ عَلَيْهِ تَغَارُ غَيْرَةً وَغَيْرًا وَغَارًا وَغِيَارًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَنِفَ مِنَ الْحَمِيَّةِ Ve غِيَارٌ [giyâr] Hak ta’âlâ ‘ibâdına rahmet inzâl ve hayr ve rızk-ı kesîr ihsân eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: غَارَهُمُ اللهُ بِمَطَرٍ يَغِيرُهُمْ غِيَارًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا سَقَاهُمْ وَيُقَالَ غَارَهُمْ بِخَيْرٍ إِذَا أَعْطَاهُمْ Ve îsâl-i nef’ eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: غَارَ فُلاَنًا إِذَا نَفَعَهُ

غَيْرَةُ [gayret] (تَمْرَةٌ [temret] vezninde) hâdis b. Yezîd’in feresi ismidir.

اَلْغَيْرُ [el-gayr] ve اَلْغَيْرَةُ [el-gayret] (gayn’ın fethi ve yâ’nın sükûnuyla) Masdarlardır, bir kimse 'ırzına halel verir yerden ihtirâz etmek ma’nâsına; yukâlu: غَارَ الرَّجُل عَلَى أَهْلِهِ يَغَارُ غَيْرًا وَغَيْرَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ