(a. i. c. : cevahir) : 1) maya, öz. 2) elmas, değerli taş [“cevahir” en çok bu mânâda kullanılır]. 3) [evvelce] Horasan’da ve Şam’da yapılan kılıçların demirlerinde görülen siyah ve beyaz dalgalı benekler, çizgiler. 4) ed. yalnız noktalı harfler hesâbedilmek suretiyle ve “ebced” hesabiyle yazılan, çok defa manzum olan târih, (bkz. : cevherin, mu’cem, menkut). [zıddı “mühmel”]. 5) fels. kendi kendine bir varlığı olup, gerçekleşmesi için başka bir nesneye ihtiyâcı olmıyan.

iz. ar. cm. cevâhir. [fa. گوهر gevher’den muarreb] 1. Kendi nefsiyle kâim olan şey, zât, arâz mukâbili. 2. Tıynet, cibillet, mâye-i asliye: cevherinde kâbiliyet olursa terbiyesi kolay olur. 3. Hâssa, isti‘dâd-ı tabîî, cibillî değer: bu atta cevher vardır. 4. Elmas vesâireden zî-kıymet taş. 5. Kılıcın namlusundaki meneviş ve hâreli dalgalar. 6. Ebced hesabında noktalı harf.

جَوْهَرٌ [cevher] Cerî’ ve mikdâm ve dilîr adama ıtlâk olunur; yukâlu: هُوَ جَوْهَرٌ أَيْ جَرِيءٌ مُقْدِمٌ

اَلْجَوْهَرُ [el-cevher] (جَوْرَبٌ [cevreb] vezninde) Mutlakâ şol hacere denir ki kendisinden intifâ’ olunacak nesne istihrâc olunur ola; murâd cevâhir-i ma’deniyye olan ahcârdır ki filizzâttan ‘ibârettir. Ve جَوْهَرُ الشَّيْءِ [cevheru’ş-şey’] o nesnenin cibilleti kendisi üzere mevzû’ olan nesneye ıtlâk olunur, ya’nî o nesnenin asl mâye ve mâddesidir ki o nesne ondan sûret-pezîr-i husûl ola. Meselâ cevher-i insânî mâye-i cibilliyettir ki neşv ü nemâ bi’l-cümle evzâ’ ve atvârının mevzû’un 'aleyhidir.

(from P. كوهر) s. (n. u. جوهرە , pl. جواهر) 1. Jewels, gems as a class; especially, pearls; a jewel, a gem, a pearl. 2. Any metallic ore, 3. The damaskeening of a sword-blade. 4. (philos.) A substance, an essence, as opposed to an accident. 5. P. T. A man of worth. 6. P. T. A dot to a letter.

اَلْجَوْهَرُ [el-cevher] ('alâ-vezni جَوْرَب [cevreb]) İsm-i mu’arrebdir, kıymetli taş ma’nâsına. Ve عَرَضٌ ['arad]ın mukâbilinde dahi isti’mâl olunur.