لَمَّا [lemmâ] (lâm’ın fethi ve mîm’in teşdîdiyle) ve اَلَمْ [elem] ve أَلَمَّا [elemmâ] (hemze ziyâdesiyle) Hurûf-ı câzimedir. لَمْ kelimesi nefy-i mâzî için mevzû’dur; yukâlu: لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ Ve لَمَّا [lemmâ] Kelimesi bir niçe ma’nâya delâlet eder, evvelâ hîn ve vakt ma’nâsına olur; tekûlu: لَمَّا جَاءَ الْقَوْمُ قَاتَلْنَاهُمْ أَيْ حِينَ جَاءَ الْقَوْمُ Ve لَمْ [lem] ma’nâsına olur; tekûlu: آتِيكَ وَلَمَّا أَصِلْ إِلَيْكَ أَيْ لَمْ أَصِلْ إِلَيْكَ Ve إِلَّا [illâ] ma’nâsına olur ki istisnâ için olur; tekûlu: سَأَلْتُكَ لَمَّا فَعَلْتَ أَيْ إِلَّا فَعَلْتَ ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿إِنْ كُلُّ نَفْسٍ لَمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ﴾ أَيْ مَا كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ ve kezâ kavluhu ta’âlâ: ﴿وَإِنْ كُلٌّ لَمَّا جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ﴾ أَيْ مَا كُلٌّ إِلَّا جَمِيعٌ لَدَيْنَا ve kırâ’atu 'Abdullâh ﴿إِنَّ كُلٌّ لَمَّا كَذَّبَ الرُّسُلَ﴾ الآية Pes Cevherî’nin لَمَّا kelimesi إِلَّا ma’nâsına ma’rûf değildir diye inkârı ceyyid değildir.

comp. Verily,… not…

adv. of utter negation. Not yet, not hitherto, never hitherto.

interrog. comp. For what? Why?.

لَمَّا [lemmâ] (lâm’ın fethi ve mîm’in teşdîdiyle bilâ-tenvîn) لَمَمَّا[lememmâ] ma’nâsınadır, Ferrâ rivâyeti üzere, nitekim Bârî ta’âlânın ﴿وَإِنْ كُلًّا لَمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ﴾ (هود، 111) dediği kavlinde vâki’ olmuştur, mîm’in teşdîdiyle kırâ’at olunmak üzere, vaktâ ki لَمَمَّا de mîm’ler çok olduysa biri hazf olundu. Ve Zuhrî “لَمَّا” kırâ’at etti, جَمِيعًا ma’nâsına. Ve ba’zılar لَمَّا [lemmâ]ı إِلَّا [illâ] ma’nâsınadır demişlerdir, lâkin lügatte لَمَّا [lemmâ]nın إِلَّا [illâ] ma’nâsına gelmesi ma’rûf değildir.