iz. ar. cm: akzıye. 1. Her husus hakkında Cenâb-ı Hakk’ın hükm-i ezelîsinin icrâsı, mevki’-i icrâya gelmesi. [kazâ ile kader arasındaki fark kütüb-i akâide ait uzun bir bâhistir.] 2. Kadının hükmü, kadılık vazifesi: filân efendi silk-i kazâya sülûk etti; yirmi sene kazâda bulundu. 3. Bir kadının dâire-i hüküm ve kazâsı dâhilinde olan yer, kadılık. 4. Bundan galat olarak bir kaymakamın dâire-i hükümeti, nâhiyeden sonra taksîmât-ı mülkiyyenin en küçüğü, kaymakamlık: her sancak dört beş kazâya münkasimdir; kazâ kaymakamı, meclis idâresi. [cem’inde Farsça “kazâhâ” kullanılır: قضاهاى اربعه kazâhâ-yı erbaa] 5. Kasıtsız ve hatâen vâki olan katil, cerh vesâir vukûât, muhâtara, tehlike, ansız musîbet, hâdise-i müellime: bir kazâ oldu, kazâ vukû buldu; az kaldı kazâ oluyordu; kazâ savuşturmak = vukû bulan veya vukûu pek melhûz olan bir muhâtaradan kurtulmak; kazâya uğramak = ansızın ve kasıtsız vâki olan bir mehlekeye düşmek: vapurda demiryoldan ziyâde kazâ melhûzdur. 6. Îfâ, icrâ, edâ, işleme, yapma: قضاء حاجت kazâ-i hâcet = def-i tabîî. 7. Vaktinde edâ olunmayan namaz ve oruç gibi bir deyni, îcâb-ı şer’îsi vechile ifâ etme: hastalığımda kılamadığım namazları kazâ edeceğim; şimdi oruç tutamazsanız sonra kazâsı mümkündür.

اَلتَّقْضِيَةُ [et-takdiyet] (تَفْعِلَةٌ [tef’ilet] vezninde) ve اَلْقِضَّاءُ [el-kiddâ’] (كِذَّابٌ [kizzâb] vezninde) Bu dahi bir nesneye me’mûlü üzere nâ’il olup itmâm ve ikmâl eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّى وَطَرَهُ إِذَا أَتَمَّهُ وَبَلَغَهُ Ve bir adamı kâdî nasb eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّاهُ السُّلْطَانُ إِذَا جَعَلَهُ قَاضِيًا

اَلْقَضَاءُ [el-kadâ’] (kâf’ın fethi ve elifin dâd-ı mu’cemeden sonra meddiyle) Hükm ma’nâsınadır. Ve bunun aslı قَضَايٌ idi, zîrâ ki قَضَيْتُ den me’hûzdur, yâ eliften sonra vâki’ olduğundan ötürü, hemzeye kalb olunmuştur.

اَلْقَضَايَا [el-kadâyâ] (kâf’ın fethi ve elifin kasrıyla) Cem’idir, فَعَالَى [fa’âlâ] vezni üzere. Ve bunun aslı فَعَائِلُ dir, kalb-i mekânla فَعَالَى [fa’âlâ] olmuştur; yukâlu: قَضَى فُلَانٌ إِذَا حَكَمَ Ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ﴾ (الإسراء، 23) Ve gâh olur قَضَا [kadâ] ferâg ma’nâsına da gelir; tekûlu: قَضَيْتُ حَاجَتِي Ve قَضَا [kadâ] Katl ma’nâsına da gelir; tekûlu: ضَرَبَهُ فَقَضَى عَلَيْهِ أَيْ قَتَلَهُ مَكَانَهُ كَأَنَّهُ فَرَغَ مِنْهُ Ve قَضَى نَحْبَهُ dahi derler, öldü ma’nâsına ki müddet-i ‘ömründen fârig oldu demek olur. Ve نَحْبٌ [nahb] nûn’un fethi ve hâ’-i mühmelenin sükûnuyla müddet ma’nâsına. Ve gâh olur edâ ma’nâsına da gelir ve eriştirmek ma’nâsına da gelir; ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ﴾ (الإسراء، 4) ve kavluhu ta’âlâ: ﴿وَقَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الْأَمْرَ﴾ (الحجر، 66) أَيْ اَنْهَيْنَاهُ إِلَيْهِ وَأَبْلَغْنَاهُ ذَلِكَ Ve gâh olur geçmek ma’nâsına da gelir. Ferrâ eyitti: Bârî ta’âlânın ﴿ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَلَا تُنْظِرُونِ﴾ (يونس، 71) kavlinde إِمْضُوا إِلَيَّ ma’nâsınadır, nitekim قَضَى فُلَانٌ derler مَاتَ ve مَضَى ma’nâsına. Ve gâh olur قَضَاءٌ [kadâ’] sun’ ve takdîr ma’nâsına gelir; yukâlu: قَضَاهُ إِذَا صَنَعَهُ وَقَدَّرَهُ Ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ﴾ (فصلت 12) ve minhu اَلْقَضَاءُ واْلقَدَرُ Ve قَضَاءٌ [kadâ’] Söz geçirip hâcet bitirmeğe dahi derler; yukâlu: قَضَى اللُّبَانَةَ إِذَا أَنْفَذَهَا Ve لُبَانَةٌ [lubânet] hâcete derler.

اَلْقَضَّاءُ [el-kaddâ’] (kâf’ın fethi ve dâd’ın teşdîdi ve elifin meddiyle) Şol zırhtır ki iri olup yapışması huşûnet üzere ola; yukâlu: دِرْعٌ قَضَّاءٌ إِذَا كَانَتْ خَشِنَةَ الْمَسِّ لَمْ يَنْسَحِقْ بَعْدُ Ya’nî henüz mülâyim olmaya.

اَلْقَضَّاءُ [el-kaddâ’] (kâf’ın fethi ve dâd’ın teşdîdiyle) Muhkem olan zırh ma’nâsına. Ve ba’zılar katı ve haşin olan zırh ma’nâsınadır dedi.