اَلْقَضَّاءُ [el-kaddâ’] (kâf’ın fethi ve dâd’ın teşdîdiyle) Muhkem olan zırh ma’nâsına. Ve ba’zılar katı ve haşin olan zırh ma’nâsınadır dedi.

(قَ) [ ع. ]
۱- (مص ل.) به جا آوردن، گزاردن.
۲- داوری کردن.
۳- (اِ.) حکم، فرمان.
۴- سرنوشت، تقدیر.

اَلتَّقْضِيَةُ [et-takdiyet] (تَفْعِلَةٌ [tef’ilet] vezninde) ve اَلْقِضَّاءُ [el-kiddâ’] (كِذَّابٌ [kizzâb] vezninde) Bu dahi bir nesneye me’mûlü üzere nâ’il olup itmâm ve ikmâl eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّى وَطَرَهُ إِذَا أَتَمَّهُ وَبَلَغَهُ Ve bir adamı kâdî nasb eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: قَضَّاهُ السُّلْطَانُ إِذَا جَعَلَهُ قَاضِيًا

اَلْقَضَّاءُ [el-kaddâ’] (kâf’ın fethi ve dâd’ın teşdîdi ve elifin meddiyle) Şol zırhtır ki iri olup yapışması huşûnet üzere ola; yukâlu: دِرْعٌ قَضَّاءٌ إِذَا كَانَتْ خَشِنَةَ الْمَسِّ لَمْ يَنْسَحِقْ بَعْدُ Ya’nî henüz mülâyim olmaya.

اَلْقَضَاءُ [el-kadâ’] (kâf’ın fethi ve elifin dâd-ı mu’cemeden sonra meddiyle) Hükm ma’nâsınadır. Ve bunun aslı قَضَايٌ idi, zîrâ ki قَضَيْتُ den me’hûzdur, yâ eliften sonra vâki’ olduğundan ötürü, hemzeye kalb olunmuştur.

iz. ar. cm: akzıye. 1. Her husus hakkında Cenâb-ı Hakk’ın hükm-i ezelîsinin icrâsı, mevki’-i icrâya gelmesi. [kazâ ile kader arasındaki fark kütüb-i akâide ait uzun bir bâhistir.] 2. Kadının hükmü, kadılık vazifesi: filân efendi silk-i kazâya sülûk etti; yirmi sene kazâda bulundu. 3. Bir kadının dâire-i hüküm ve kazâsı dâhilinde olan yer, kadılık. 4. Bundan galat olarak bir kaymakamın dâire-i hükümeti, nâhiyeden sonra taksîmât-ı mülkiyyenin en küçüğü, kaymakamlık: her sancak dört beş kazâya münkasimdir; kazâ kaymakamı, meclis idâresi. [cem’inde Farsça “kazâhâ” kullanılır: قضاهاى اربعه kazâhâ-yı erbaa] 5. Kasıtsız ve hatâen vâki olan katil, cerh vesâir vukûât, muhâtara, tehlike, ansız musîbet, hâdise-i müellime: bir kazâ oldu, kazâ vukû buldu; az kaldı kazâ oluyordu; kazâ savuşturmak = vukû bulan veya vukûu pek melhûz olan bir muhâtaradan kurtulmak; kazâya uğramak = ansızın ve kasıtsız vâki olan bir mehlekeye düşmek: vapurda demiryoldan ziyâde kazâ melhûzdur. 6. Îfâ, icrâ, edâ, işleme, yapma: قضاء حاجت kazâ-i hâcet = def-i tabîî. 7. Vaktinde edâ olunmayan namaz ve oruç gibi bir deyni, îcâb-ı şer’îsi vechile ifâ etme: hastalığımda kılamadığım namazları kazâ edeceğim; şimdi oruç tutamazsanız sonra kazâsı mümkündür.

Kazaen, kazara.

Nahiye, hüküm, yargı, kaza, hakimlik, yerine getirme, bitirme. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; bitirmek, yok etmek, son vermek, kökünü kazımak, sona erdirmek. , yagılama, yargıçlık, sergileme, uyma, ödeme, yükleme, karar, hüküm verme, hukuk sistemi, idari bölge, uygulama, itaat, emretme, muhakeme, muhakeme etme, adliye, rıza, empoze etme, yargıçlar, icra, cevap verme, zorunlu tutma, infaz, yanıtlama, kesin emir, yapma, karşılık verme, mahkeme emri, başarma, emir, tamamlama, yönerge, olmuş bitmiş iş, kader, adalet sistemi, mahkeme, karşılama, sancak, yargılama, sona erdirme, borcu ödeme, ilçe, kadılık, bölge, bir zaman periyodunu geçirme, mahkeme heyeti, önceden takdir etme.

Yargılama.

اَلْقَضَايَا [el-kadâyâ] (kâf’ın fethi ve elifin kasrıyla) Cem’idir, فَعَالَى [fa’âlâ] vezni üzere. Ve bunun aslı فَعَائِلُ dir, kalb-i mekânla فَعَالَى [fa’âlâ] olmuştur; yukâlu: قَضَى فُلَانٌ إِذَا حَكَمَ Ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ﴾ (الإسراء، 23) Ve gâh olur قَضَا [kadâ] ferâg ma’nâsına da gelir; tekûlu: قَضَيْتُ حَاجَتِي Ve قَضَا [kadâ] Katl ma’nâsına da gelir; tekûlu: ضَرَبَهُ فَقَضَى عَلَيْهِ أَيْ قَتَلَهُ مَكَانَهُ كَأَنَّهُ فَرَغَ مِنْهُ Ve قَضَى نَحْبَهُ dahi derler, öldü ma’nâsına ki müddet-i ‘ömründen fârig oldu demek olur. Ve نَحْبٌ [nahb] nûn’un fethi ve hâ’-i mühmelenin sükûnuyla müddet ma’nâsına. Ve gâh olur edâ ma’nâsına da gelir ve eriştirmek ma’nâsına da gelir; ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ﴾ (الإسراء، 4) ve kavluhu ta’âlâ: ﴿وَقَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الْأَمْرَ﴾ (الحجر، 66) أَيْ اَنْهَيْنَاهُ إِلَيْهِ وَأَبْلَغْنَاهُ ذَلِكَ Ve gâh olur geçmek ma’nâsına da gelir. Ferrâ eyitti: Bârî ta’âlânın ﴿ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَلَا تُنْظِرُونِ﴾ (يونس، 71) kavlinde إِمْضُوا إِلَيَّ ma’nâsınadır, nitekim قَضَى فُلَانٌ derler مَاتَ ve مَضَى ma’nâsına. Ve gâh olur قَضَاءٌ [kadâ’] sun’ ve takdîr ma’nâsına gelir; yukâlu: قَضَاهُ إِذَا صَنَعَهُ وَقَدَّرَهُ Ve minhu kavluhu ta’âlâ: ﴿فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ﴾ (فصلت 12) ve minhu اَلْقَضَاءُ واْلقَدَرُ Ve قَضَاءٌ [kadâ’] Söz geçirip hâcet bitirmeğe dahi derler; yukâlu: قَضَى اللُّبَانَةَ إِذَا أَنْفَذَهَا Ve لُبَانَةٌ [lubânet] hâcete derler.