اَلْقَرْنُ [el-karn] (kâf’ın fethi ve râ’nın sükûnuyla) Boynuza denir, رَوْقٌ [revk] ma’nâsına. Ve insânın başında hayvânın boynuz bitecek yerine denir ki murâd başın iki taraflı tepesidir, 'alâ-kavlin başın yukarısına denir; cem’i قُرُونٌ [kurûn]dur; yukâlu: ضَرَبَ عَلَى قَرْنِ رَأْسِهِ وَهُوَ مَوْضِعُ رَوْقِ الْحَيَوَانِ مِنْ رَأْسِ الْإِنْسَانِ أَوِ الْجَانِبِ الْأَعْلَى Ve ذُؤَابَةٌ [zu’âbet] ma’nâsınadır ki erkek kısmının perçemidir, 'alâ-kavlin nisvân kisvesine denir. Ve saç bölüğüne denir, خُصْلَةٌ [huslet] ma’nâsına. Ve dağ yöresine denir; cem’i قِرَانٌ [kirân]dır, جِبَالٌ [cibâl] vezninde. Ve قَرْنُ الْجَرَادِ [karnu’l-cerâd] çekirgenin başında olan iki tüyün birine denir; ikisine قَرْنَانِ [karnân] denir. Ve mihaffe örtüsüne denir. Ve beyâbânın evveline denir; tekûlu: وَصَلْنَا فِى قَرْنِ الْفَلَاةِ أَيْ أَوَّلِهَا Ve قَرْنُ الشَّمْسِ [karnu’ş-şems] Güneşin nâhiyesine denir ki dâ’ire-i kursunun kenârıdır, ‘alâ-kavlin a’lâsına denir ki tulû’ ettikte en evvel zuhûr eden cüz’ünden 'ibârettir, حَاجِبٌ [hâcib] dahi ıtlâk olunur. Ve ‘inde’l-ba’z pertev ve şu’â’ının evveline denir ki ibtidâ zâhir ve müstefîz olur; yukâlu: طَلَعَ قَرْنُ الشَّمْسِ أَيْ نَاحِيَتُهَا أَوْ أَعْلَاهَا أَوْ أَوَّلُ شُعَاعِهَا Ve قَرْنُ الْقَوْمِ [karnu’l-kavm] o kavm ve cemâ’atin seyyid ve sergerdesine ıtlâk olunur; yukâlu: هُوَ قَرْنُ قَوْمِهِ أَيْ سَيِّدُهُمْ Ve قَرْنُ الْكَلَإِ [karnu’l-kele’] çayırın iyisine yâhûd sona kalanına yâhûd henüz pâymâl olmamış ucuna ve köşesine denir; tekûlu: رَعَيْتُهُ مِنْ قَرْنِ الْكَلَإِ أَيْ خَيْرِهِ أَوْ آخِرِهِ أَوْ أَنْفِهِ الَّذِي لَمْ يُوطَأْ Ve at kısmının bir baş seğirtmesine denir; yukâlu: عَدَا الْفَرَسُ قَرْنًا أَوْ قَرْنَيْنِ أَيْ طَلْقًا أَوْ طَلْقَيْنِ Ve yağmurun birden sağanaklı yağmasına denir ki bora ve buğanak ta’bîr olunur. Ve bir adamın yaşdaşına denir; tekûlu: هُوَ قَرْنِي أَيْ لِدَتِي ve yukâlu: هُوَ عَلَى قَرْنِي أَيْ عَلَى سِنِّي وَعُمْرِي Ve zamândan kırk sene müddete denir, 'alâ-kavlin on sene yâhûd yirmi sene yâhûd otuz yâ altmış yâhûd yetmiş yâ seksen yâhûd yüz yâhûd yüz yirmi seneye denir. Kavl-i evvel ya’nî ahîrden kavl-i evvel ki yüz sene müddettir, asahh ve asvebdir, zîrâ Nebiyy-i ekrem 'aleyhi’s-salâtu ve’s-selâm hazretleri bir gulâm hakkında “عِشْ قَرْنًا” 'ibâretiyle du’â eylemeleriyle o gulâm yüz sene mu’ammer oldu. Ve قَرْنٌ [karn] Şol ümmet ve cemâ’ate denir ki o tabaka bi’l-cümle âhirete gidip onlardan ferd-i vâhid kalmamış ola ki bir karn geçti ta’bîr olunur; yukâlu: كَانَ فِي الْقَرْنِ الْأَوَّلِ وَهُوَ كُلُّ أُمَّةٍ هَلَكَتْ فَلَمْ يَبْقَ مِنْهَا أَحَدٌ Ve zamândan vakt ve hengâma denir; yukâlu: كَانَ كَذَا فِي قَرْنٍ مِنَ الْقُرُونِ أَيْ وَقْتٍ مِنَ الزَّمَانِ Ve ağaç kabuğundan bükülmüş ipe denir; yukâlu: رَبَطَهُ بِقَرْنٍ أَيْ بِحَبْلٍ مَفْتُولٍ مِنْ لِحَاءِ الشَّجَرِ Ve koyun yününden bürülüp bükülmüş bir bölük büküntüye denir. Ve kumluğun aşağı tarafına denir. Ve ba’zı nisvânın fercinde olan küçük aslığa denir ki debbe olan adamın debbeliği gibi halkî bir şiştir; yukâlu: بِالْمَرْأَةِ قَرْنٌ أَيْ عَفَلَةٌ صَغِيرَةٌ Mü’ellifin صَغِيرَةٌ ile vasfından kebîr olanına ıtlâk olunmadığı müstebândır ve bunun tafsîli “ع،ف،ل”mâddesinde murûr eyledi. Ve قَرْنٌ [karn] Küçük dağa denir, ‘alâ-kavlin sâ’ir dağlardan başkaca kıt’aya denir; cem’i قُرُونٌ [kurûn] ve قِرَانٌ [kirân] gelir, جِبَالٌ [cibâl] vezninde. Ve kılıcın ve temrenin ağzına denir; yukâlu: قَرْنُ السَّيْفِ وَالنَّصْلِ أَيْ حَدُّهُمَا Ve bedenden birden ter boşanmağa denir; ve minhu yukâlu: حَلَبْنَا الْفَرَسَ قَرْنًا أَوْ قَرْنَيْنِ أَيْ عَرَقًا أَوْ عَرَقَيْنِ Ve zamân-ı vâhid ehline denir ki bir zamân adamları olacaktır ki müddet hasebiyle mütekârinlerdir; yukâlu: ذَهَبَ الْقَرْنُ الَّذِي أَنْتَ مِنْهُمْ كُنْتَ غَرِيبًا وَهُوَ أَهْلُ زَمَانٍ وَاحِدٍ Ve bir ümmet ve cemâ’at inkızâsından sonra gelen ümmet ve cemâ’ate denir; yukâlu: قَرْنٌ بَعْدَ قَرْنِ أَيْ أُمَّةٌ بَعْدَ أُمَّةٍ Ve şol mîle denir ki taştan kuyunun ağzına yapıp üzerine makaranın ve çarhın okunu vaz’ ederler; iki taraflı olmakla ikisine قَرْنَانِ [karnân] denir ve o mîller ağaçtan olursa دِعَامَةٌ [di’âmet] derler. Ve göze bir mîl ya’nî bir defa sürme çekmeğe denir; tekûlu: مَا جَعَلْتُ فِي عَيْنِي قَرْنًا مِنْ كُحْلٍ أَيْ مِيلًا وَاحِدًا Ve bir kerre ma’nâsınadır ki Fârisîde yek-bâre denir; tekûlu: أَتَيْتُهُ قَرْنًا أَيْ مَرَّةً وَاحِدَةً ve قَرْنٌ [karn] 'Arafât üzere çekilmiş bir dağın adıdır. Ve düz ve dayıncak yek-renk taşa denir, somaki gibi. Ve huccâc-ı Necd’in mîkâtı adıdır ki tâ’if yanında bir karyedir, 'alâ-kavlin onda vâdînin bi-küllihi ve bi-tamâmihi ismidir. Cevherî bunu fethateynle resminde ve Uveys el-karenî cenâblarını oraya nisbet eylemesinde galat eyledi, zîrâ Uveys el-karenî, karen b. Redmân b. Nâciye b. Murâd nâm kimseye mensûbdur ki ecdâdının birisidir, yine fethateynledir. Ve tesniye sîgasıyla قَرْنَانِ [karnân] kutb-ı şimâlî yanında cedy nâm kevkeb hizâsında iki kevkebe ıtlâk olunur. Ve قَرْنٌ [karn] Masdar olur, bir nesneyi bir nesneye yanaştırıp bitiştirmek ma’nâsınadır; yukâlu: قَرَنَهُ بِهِ قَرْنًا إِذَا شَدَّهُ إِلَيْهِ وَوَصَلَهُ Ve iki deveyi bir ipe dizmek ma’nâsınadır ki boyunduruk gibi, ikisinin boynuna bağlayıp yanaştırmaktan 'ibârettir; yukâlu: قَرَنَ الْبَعِيرَيْنِ إِذَا جَمَعَهُمَا فِي حَبْلٍ ve قَرْنُ [karn] Arz-ı Nehâme’de bir karye adıdır. Ve Bagdâd kazâsında kutrubull ile Mezraka beyninde bir karye adıdır; hâlid b. Zeyd nâm muhaddis ona mensûbdur. Ve Mısır’da bir karye ve İfrîkiyye’de bir dağın ismleridir. Ve قَرْنُ بَاعِرٍ [karnu Bâ’ir] ve قَرنُ عِشَارٍ [karnu ‘İşâr] ve قَرْنُ النَّاعِي [karnu’n-Nâ’î] ve قَرْنُ بَقْلٍ [karnu Bakl] Yemen’de birer hısn ismleridir. Ve قَرْنُ الْبَوْبَاتِ [karnu’l-Bevbât] (bâ’nın fethiyle) Bir vâdî ismidir ki Serât ülkesinden beri çekilip gelir. Ve قَرْنُ غَزَالٍ [karnu gazâl] Bir ma’rûf sarp yokuşun adıdır. Ve قَرْنُ الذَّهَابِ [karnu’z-zehâb] Bir mevzi’dir. Ve قَرْنُ الشَّيْطَانِ [karnu’ş-Şeytân] ve قَرْنَا الشَّيْطَانِ [karna’ş-Şeytân] (ki tesniye sîgasıyladır) Re’y ve tesvîline ittibâ’ eden ümmetine ıtlâk olunur yâhûd kuvvet ve intişârından yâhûd tasallut ve istîlâsından kinâyedir. Şârih der ki mü’ellif bununla işbu: “اَلشَّمْسُ تَطْلُعُ بَيْنَ قَرْنَي الشَّيْطَانِ” hadîsine telmîh eylemiştir. Burada قَرْنٌ [karn]dan murâd başının tepesinin bir tarafıdır ki iki tarafına قَرْنَانِ [karnân] denir, şemsin tulû’u hengâmında altına girip şemsi o hizâda tutmakla âfitâb-perest olanların sücûdu kendisine münkalib olur yâhûd kuvvetinden kinâyedir ki gün doğduğu gibi harekete gelip nâsa tasallut ederler, zîrâ gecelerde mu’âmele kalmamakla o kadar hareket ve intişârları olmaz yâhûd murâd evvelîn ve âhirîn hizb ve ümmetidir. Ve bunların mecmû’u temsîl cihetiyledir.

اَلْقِرْنُ [el-kirn] (kâf’ın kesriyle) Bir adamın şecâ’atte küf’ ve hemtâsı olan kimseye denir, ‘alâ-kavlin her bâbda küf’ ve hemtâsı olana denir; yukâlu: هُوَ قِرْنُهُ أَيْ كُفْؤُهُ فِي الشَّجَاعَةِ أَوْ عَامٌّ

Rahimde şişlik.

اَلْقَرَنُ [el-karen] (fethateynle) Ok kuburuna denir, جَعْبَةٌ [ca’bet] ma’nâsına. Ve kılıca denir. Ve sehm-i 'Arabîye denir, نَبْلٌ [nebl] ma’nâsına. Ve iki deveyi 'araba öküzleri gibi birbirine çattıkları ipe denir. Kezâlik âher deveye çatılmış deveye denir, قَرِينٌ [karîn] gibi. Ve سَلَبٌ [seleb] ta’bîr olunan ağaç kabuğundan bükülmüş şol ipe denir ki çift öküzünün birden boyunlarına geçirip birbirine çatarlar, ba’dehu boyunduruk geçirirler, hâlen bu semtlerde kayıştan ederler ki zivle ta’bîr olunur. Ve قَرَنٌ [karen] Uveys el-karenî cenâblarının ceddi ismidir ki ona mensûbdur, niteki zikr olundu. Ve قَرَنٌ [karen] Masdar olur, bir kimse çatık kaşlı olmak ma’nâsına; yukâlu: قَرِنَ الرَّجُلُ قَرَنًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا كَانَ مَقْرُونَ الْحَاجِبَيْنِ

İki şeyi biraraya getirip sıkıca bağlamak.

الى ilave etmek. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; (ب, الى ile) ilişkisini kurmak, (ب, الى) bağlamak, birbirine geçirmek, birleştirmek, ilişkilendirmek, bağlamak, eklemek.

Yüzyıl, asır, boynuz, duyarga. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; zirve, doğan güneşin ilk olarak görünen kısmı, (ayakkabı için) kerata, (ayakkabı için) çekecek, yaş, çağ, kuşak, nesil, lamise, tepe, külah, anten, boynuz (müzik), kapsül, sur, boynuzlanma (halk dili), kahkül, hayvanda boynuz, boru (müzik), uç, eşi tarafından aldatılma, dağ için zirve.

(a. i.) : 1) boynuz.

Akran, denk, rakip, dost, emsal. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; eşit, eş, küfüv, benzer.

iz. ar. cm: kurûn. 1. Boynuz. 2. Yüz senelik zaman, târihin beher yüz senesi: târîh-i hicrînin karn-ı evveli = 1’den 100 senesine dek olan zaman; karn-ı hâmis = 401’den 500 senesine dek: onuncu karn-ı hicrî; karn-ı âşır şuarâsının terâcüm-i ahvâli. [bunun yerine asr isti’mâli galattır.] 3. Ale’l-ıtlak zaman, devir, dehr, ahd, asr: قرون سالفه kurûn-ı sâlifede = geçmiş zamanlarda. ≡ cm. قرون اولى kurûn-ı ûlâ = Roma devletinin ikiye inkısâmı zamanına dek olan ezmine-i kadîme-i târîhiyye (târihi devirler) (ilkçağ). قرون وسطى kurûn-ı vustâ = târih-i mezkûrdan İstanbul’un Sultan Mehmed Hân-ı Sânî hazretleri cânibinden fethi zamanına dek geçen ezmine-i târîhiye (ortaçağ); آخره قرون kurûn-ı ahîre = târîh-i mezkûrdan sonra olan ezmine-i ahîre.